Pokaż obrazki | Powrót na stronę

Tkaniny

Kolekcja tkanin, licząca około 730 zabytków, jest jednym z najważniejszych działów w zbiorach wawelskich, ze względu na historyczną metrykę obiektów i ich związek z królewską rezydencją. W jej skład wchodzą arrasy króla Zygmunta Augusta (1520-1572), wykonane w Brukseli na jego zamówienie w latach 1550-1560. Jest to największy zespół tapiserii jaki zrealizowano kiedykolwiek na zlecenie jednego władcy (dziś zachowanych 136 sztuk, w tym tkaniny biblijne, werdiury ze zwierzętami, arrasy z monogramami króla na tle ornamentyki zw. groteską, tkaniny herbowe z godłami Polski i Litwy). Od końca w. XVI kolekcja ta stanowiła własność narodu i część Skarbca Koronnego. Zrabowana przez Rosjan 1795, została rewindykowana w latach 1922-1924. Serie biblijne eksponowane są wymiennie w komnatach II piętra Zamku, werdiury i groteski z monogramami i herbami – na obu piętrach.
 
Ponad 70 sztuk liczy zbiór tapiserii europejskich z w. XV-XVIII, zgromadzony w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej, z arcydziełem burgundzkiej sztuki tekstylnej z czasu około r. 1460 – arrasem Historia Rycerza z łabędziem, gobelinem Śmierć Deciusa Musa, wg P.P. Rubensa, dwiema tkaninami z serii poświęconej Wojnie trojańskiej (Bruksela, około 1660, warsztat Erasma i Fransa de Pannemaker).
 
Największy w Europie zespół wschodnich namiotów (13 egzemplarzy, w tym 5 kompletnych oraz fragmenty 8 niepełnych namiotów) obejmuje trofea zdobyte pod Wiedniem 12 IX 1683 przez wojska Jana III Sobieskiego, a także dzieła pozyskane droga pokojową w XVII i XVIII stuleciu, w okresie wzmożonych kontaktów Rzeczypospolitej w krajami muzułmańskiego Orientu. Wschód w zbiorach wawelskich reprezentują również: niezwykle cenny kobierzec perski z epoki Safawidów, zwany krakowsko-paryskim (2 ćwierć w. XVI), tureckie chorągwie z w. XVII zdobyte pod Wiedniem (5 sztuk) i jedna z w. XIX; kolekcja kobierców i makat tureckich, perskich i kaukaskich (65 sztuk), zebrana przez Włodzimierza i Jerzego Kulczyckich we Lwowie.
 
Do grupy historycznych vexilianów (50 sztuk) należy m. in. chorągiew żony Zygmunta Augusta, Katarzyny Habsburżanki z 1553, sztandar śląskich wojsk arcyksięcia Maksymiliana (1587), utracony przez niego pod Byczyną, proporzec króla Karola X Gustawa, wzięty pod Rudnikiem (1656), sztandary prywatnych wojsk magnackich z w. XVIII.
 
Wśród tkanin jedwabnych i haftów o królewskiej proweniencji wyróżniają się: płaszcz kawalera Orderu Świętego Ducha ofiarowany Janowi III Sobieskiemu przez Ludwika XIV (1676), papieski kapelusz – dar Innocentego XI dla tegoż monarchy (1684), makata z herbami królowej Ludwiki Marii Gonzagi (połowa w. XVII).
 
Polskie rzemiosło artystyczne dokumentują: kolekcja pasów kontuszowych (40 sztuk) z manufaktur w Słucku, Kobyłce, Lipkowie, Grodnie, Krakowie oraz niewielki zespół makat (10 sztuk) z wytwórni Potockich w Buczaczu (po 1860 – 1939), a także kilimów z różnych ośrodków (w. XVIII-XX). Cennymi zabytkami w tej grupie są kobierce wiązane z w. XVIII (5 sztuk) z magnackich manufaktur należących do Potockich i Ogińskich.

ARRAS HISTORIA RYCERZA Z ŁABĘDZIEM. Tournai, około 1460, warsztat Pasquiera Grenier. Wełna, jedwab, nici srebrne. Pięć scen ze średniowiecznego poematu o legendarnym przodku Gotfryda de Bouillon. W ostatnim epizodzie sportretowane są historyczne postacie z dworu burgundzkiego: książę Filip Dobry, jego żona Izabella Portugalska i syn Karol Śmiały. Druga tkanina z tej serii znajduje się w Museum für Angewandte Kunst w Wiedniu. Najstarszy arras w zbiorach polskich.

ARRAS SZCZĘŚLIWOŚĆ RAJSKA, Bruksela, około 1550, według kartonu Michiela Coxcie (1499-1592), warsztat Jana de Kempeneer. Wełna, jedwab, nici srebrne i złote. Z kolekcji króla Zygmunta Augusta. Kompozycja, z serii Dzieje Pierwszych Rodziców, prezentuje w sposób symultaniczny 7 scen z historii stworzenia i upadku Pierwszych Rodziców – jedna z najpiękniejszych kreacji Coxciena, inspirowana sztuką rzymską z kręgu Rafaela.

ARRAS-WERDIURA Wydra z rybą w pysku. Bruksela, około 1555, według kartonu artysty antwerpskiego z kręgu Pietera Coecka van Aelst, warsztat Jana van Tieghem. Wełna, jedwab, nici srebrne i złote. Z kolekcji króla Zygmunta Augusta.

ARRAS Z HERBAMI POLSKI I LITWY ORAZ POSTACIĄ CERERY. Bruksela, około 1555, według kartonu artysty antwerpskiego z kręgu Fransa Florisa i Cornelisa Bosa, warsztat Jana van Tieghem. Wełna, jedwab, nici srebrne i złote. Z kolekcji króla Zygmunta Augusta.

ARRAS Z SATYRAMI TARCZOWNIKAMI. Bruksela, około 1555, według kartonu artysty antwerpskiego z kręgu Fransa Florisa i Cornelisa Bosa, znaki dwóch niezidentyfikowanych warsztatów. Wełna, jedwab, nici srebrne i złote. Z kolekcji króla Zygmunta Augusta. Należy do grupy 13 portier z królewskimi monogramami S.A. (Sigismund Augustus) na tle groteski.

CHORĄGIEW NADWORNA. Polska, 1553. Jedwab, tempera, złoto i srebro. Sprawiona najpewniej na koronację żony Zygmunta Augusta – Katarzyny Habsburżanki (30 VII 1553). Najstarsza zachowana polska chorągiew, pełniąca funkcję insygnialną. Orzeł Królestwa z herbem Austrii na piersiach otoczony jest wieńcem 22 herbów ziemskich. Ze Skarbca Koronnego, od r. 1796 w zbiorach Tadeusza Czackiego, następnie u Izabeli Czartoryskiej w Puławach; w latach  1848-1926 w Rosji – rewindykowana w r. 1926.

MAKATA Z HERBAMI LUDWIKI MARII GONZAGI (1610-1667). Francja lub Polska, połowa w. XVII. Aksamit, nici złote, srebrne i jedwabne. Złożony herb królowej, żony dwóch Wazów: Władysława IV i Jana Kazimierza, umieszczono na tle z velours de Gênes.

GOBELIN ŚMIERĆ DECJUSA MUSA. Bruksela, około 1650, według Petera  Paula Rubensa, opatrzony sygn. warsztatu Fransa van den Hecke. Należy do serii gobelinów poświęconych historii bohaterskiego rzymskiego wodza.

PŁASZCZ KAWALERA ORDERU ŚWIĘTEGO DUCHA. Francja, Paryż, 1675-1676. Aksamit, ryps, nici jedwabne, złote i srebrne. Wykonany na polecenie króla Francji Ludwika XIV, Wielkiego Mistrza Orderu i ofiarowany przezeń królowi Janowi III Sobieskiemu wraz z innymi insygniami orderowymi; wręczony w Żółkwi 30 XI 1676. W latach 1740-1812 w zbiorach Radziwiłłów w Nieświeżu. Wywieziony do Rosji w r. 1812; rewindykowany z Ermitażu w r. 1924.

KOBIERZEC TZW. KRAKOWSKO-PARYSKI, Persja, Tebriz, 2. ćwierć w. XVI. Wełna, jedwab. Połowa kobierca medalionowego, wyobrażającego „rajski ogród”, wyrób królewskich manufaktur z czasów szacha Tahmaspa (1524-1576). Zdobyty pod Wiedniem w r 1683 przez Wawrzyńca Wodzickiego; przez jego wnuka Eliasza ofiarowany do katedry wawelskiej w r. 1785. Druga część zabytku znajduje się w Musée des Arts Décoratifs w Paryżu.

NAMIOT OWALNY, DWUMASZTOWY. Turcja, 1. połowa w. XVII. Bawełna, atłas, złocona skóra. Zdobyty pod Wiedniem w r.1683; w r. 1728 wywieziony do Drezna przez Augusta II. Zakupiony ze zbiorów Wettinów i ofiarowany na Wawel przez Szymona Szwarca w r. 1934. Jedno z najznakomitszych dzieł tureckiego namiotnictwa.

CHORĄGIEW TYPU INSKRYPCYJNEGO, Turcja, Stambuł (?), 1. połowa w. XVII. Jedwab, złote, srebrne i jedwabne nici. Zdobyta pod Wiedniem w r. 1683 i ofiarowana przez Jana III Sobieskiego jako wotum do ołtarza św. Stanisława w katedrze wawelskiej (24 XIII 1683). W r. 1803 zdeponowana w zbiorach Czartoryskich w Puławach, w r. 1848 wywieziona do Rosji. Rewindykowana z Ermitażu w r. 1924.

MAKATA ARKADOWA. Turcja, 1. połowa w. XVII. Adamaszek, brokat jedwabny, jedwabne i złote nici. Według tradycji zdobyta pod Wiedniem w r. 1683) przez jednego z przodków ostatniego właściciela – Franciszka Ksawerego Pusłowskiego (1874-1967). Widnieje na portrecie Marii Pusłowskiej z r. 1870, pędzla Jana Matejki. Stanowi jeden z nielicznych kompletnych zabytków tego rodzaju, ocalałych w pierwotnej formie.

KOBIERZEC MEDALIONOWY TYPU USZAK. Turcja (Anatolia) lub Polska, 1 ćwierć w. XVII. Wełna. Widniejąca na kobiercu tarcza z herbami Ogończyk, Szreniawa, Bogoria, Odrowąż oraz literami CW wskazujące na zamawiającego, Krzysztofa Wiesiołowskiego (zm. 1637), od r. 1635 marszałka wielkiego litewskiego. Kobierzec mógł być wykonany w Turcji (z wykorzystaniem dostarczonego wzoru herbu), lub w dobrach Wiesiołowskich na Litwie lub Polesiu. Bliźniaczy egzemplarz znajduje się w berlińskim Islamisches Museum.

Magdalena Piwocka