O Arrasach

Arrasy Zygmunta Augusta – tkaniny, które stanowią zachwycającą syntezę  dzieła sztuki z osiągnięciami naukowymi XVI wieku – są dziś najcenniejszą częścią wyposażenia Zamku Królewskiego na Wawelu. Wykonane w latach 1550–1560 na  zlecenie ostatniego z męskiej linii Jagiellonów, ukazują mistrzostwo brukselskich warsztatów tapiseryjnych. Dziś zespół tkanin liczy 138 sztuk, na których dostrzegamy starotestamentowe postaci, heraldyczne symbole w towarzystwie ornamentów i postaci mitologicznych oraz zwierzęta pośród leśnego krajobrazu. Splecione z sobą nici wełniane, jedwabne i metalowe – srebrne i złocone – zapraszają do świata pełnego blasku ożywionego feerią barw. Arrasy Zygmunta Augusta są najlepszym przykładem ducha epoki Renesansu i zainteresowań króla – kolekcjonera, miłośnika sztuki, nauki i piękna.

Powstanie i warsztat

Arrasy króla Zygmunta Augusta (1520–1572) są przykładem najkosztowniejszych dzieł sztuki, które mogły zdobić monarsze i arystokratyczne rezydencje w XVI wieku. Powstały na zlecenie ostatniego z męskiej linii dynastii Jagiellonów w latach około 1550–1560 w najbardziej wówczas cenionych brukselskich warsztatach. Zamierzeniem Zygmunta Augusta było ozdobienie reprezentacyjnych sal wawelskiego zamku na wyjątkowe okazje, aby ukazać królewski majestat. Jak bardzo cenionymi dziełami były brukselskie tapiserie dla samego władcy, świadczy zapis jego testamentu. Wyraził w nim życzenie, aby kolekcję około 160 tkanin odziedziczyły jego trzy siostry, zaś po ich śmierci tapiserie przeszły na własność narodu. Kolejni polscy władcy nie respektowali testamentu króla, a same arrasy do ponad połowy XX wieku przeszły bardzo burzliwą historię. Dziś zachowane 138 tkaniny uważane są za jeden z największych skarbów narodowych. 

Arrasy Herbowe i Groteski

Arrasy Zygmunta Augusta są wyjątkowymi dziełami, które miały nie tylko cieszyć oko, ale także wyrażać potęgę władzy i majestat monarchy. Już sam fakt posłużenia się do ich wykonania srebrnymi i złoconymi nićmi podkreślał estetykę oraz wyrafinowanie królewskiego dworu. Duża grupa arrasów sporządzonych na królewskie polecenie przedstawia herby Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, które były widomymi znakami zasięgu terytorialnego monarchii Jagiellonów. Kompozycję niektórych z tkanin obficie pokrywa ornament niderlandzkiej groteski, sugerujący artystyczny krąg ich wykonania. Zarówno arrasy herbowe i groteskowe łączy jedno – utkany złoconą nicią inicjał królewski – SA (Sigismundus Augustus), który identyfikuje właściciela kolekcji.

Arrasy Krajobrazowo-Zwierzęce

Świat flory i fauny stanowił nieskończoną skarbnicę inspiracji dla artystów  XVI wieku .Człowiek Renesansu widział w otaczającej go naturze doskonałość stworzenia, a także źródło pasji badawczych. Kolekcja arrasów Zygmunta Augusta składająca się dziś z 138 tkanin zawiera 44 kompozycje zwane werdiurami. Ukazują one świat zwierząt – wówczas znanych, egzotycznych i fantastycznych – utkanych w zielonej gęstwinie leśnych krajobrazów. Dziś pełen harmonii świat natury przedstawionej na zygmuntowskich arrasach to dla odbiorcy zwierciadło zoologicznej i botanicznej wiedzy ówczesnych, a także lekcja symboliki przepełnionej moralizatorskimi treściami.

Arrasy Biblijne

Znajdujące się w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu arrasy króla Zygmunta Augusta są wybitnym dziełem zaliczanym do wytworów malarstwa monumentalnego. Wyjątkową pozycję wśród nich zajmują tkaniny obrazujące figuralne sceny zaczerpnięte ze Starego Testamentu. To one stanowiły trzon królewskiej kolekcji arrasów. Kompozycje tych tkanin przedstawiają pełne naturalizmu biblijne postaci, ożywione gestykulacją i ekspresją wizerunku. Serię arrasów Zygmunta Augusta związanych z Księgą Genesis rozpoczynają Dzieje Pierwszych Rodziców, począwszy od scen w Rajskim Ogrodzie, po wydarzenia związane z synami Adama i Ewy. Kolejne tapiserie ukazują dzieje Noego, które przez swą tematykę nazwano niegdyś „Obiciami Potopowymi”. Ostatnie z biblijnej serii arrasów przedstawiają budowę Wieży Babel i konsekwencje wynikające z ludzkiej zuchwałości. Artyści komponujący biblijne sceny wawelskich arrasów czerpali inspiracje z twórczości mistrzów epoki Renesansu, dzięki czemu królewskie tapiserie uznawane są za jedne z najwybitniejszych dzieł sztuki XVI wieku.