Nowy Skarbiec Koronny

program towarzyszący

Zapraszamy na cykl trzech zajęć Średniowiecze bez tajemnic z udziałem rekonstruktorki historycznej Mai Celińskiej, uczestniczki i organizatorki turniejów rycerskich, festynów, wykładów, gier i zabaw średniowiecznych. Maja jest adeptką warszawskiej szkoły – Centrum Dawnych sztuk Walki i specjalizuje się walce mieczem – tarczą, mieczem – puklerzem i bronią drzewcową. Na rycerskich mistrzostwach świata zdobyła trzy medale, a podczas zajęć przedstawi nam trzy tematy związane z uzbrojeniem rycerskim, światem średniowiecznych gier i zabaw oraz walecznymi rycerkami.
2 grudnia 2022 Uzbrojenie w późnym średniowieczu eleganckie i skuteczne Podczas zajęć omówimy różnice między współczesną rekonstrukcją, a oryginalną walką rycerską. Zapoznamy się z różnymi rodzajami broni i ich skutecznością w bitwie oraz na współczesnym turnieju. Dowiemy się, co oznaczają nazwy: kirysy, płaty, brygantyny versus lamelki i ochronne tatuaże, a także odpowiemy na pytanie, czym rycerze różnili się od wikingów?

3 grudnia 2022 Gry i zabawy średniowieczne, od ludowych po dworskie Popularnymi średniowiecznymi grami planszowymi były szachy i tryktrak. Podczas zajęć poznamy różnice w ich zasadach gry pomiędzy nimi. Spróbujemy zagrać w kości i karty, a także dowiemy się, jak wyglądało piętnastowieczne rugby oraz bohurty, czyli walki na drewniane miecze, maczugi i kopie zaopatrzone w tępe groty. Odpowiemy na pytania, czy we wszystkich grach obowiązywały zasady oraz w jakich konkurencjach sportowych brały udział damy?

4 grudnia 2022 Białogłowy – waleczne i krwiożercze W świecie rycerzy pojawiały się też bohaterskie kobiety, które chwytały za broń, a nawet dowodziły armiami. Podczas zajęć opowiemy o twardych rządach damskich rączek najpotężniejszych królowych. Poznamy okoliczności powstania legendy o słynnej wojowniczce Joannie d’Arc, przybliżymy historie odważnej kobiety o przydomku Hachette oraz polskich bohaterek siedemnastego wieku. Przekonamy się, czy fajnie jest włożyć na siebie 25 kilo metalu i machać ciężką sztabą szybciej od przeciwnika.

5 VII, 4 XI, 25 XI 2022 
Prowadzący: Dariusz Nowacki

Wawelski skarbiec, to jeden z czołowych tego typu zbiorów w Polsce, systematycznie powiększany o nowe nabytki, dary i depozyty, liczy ponad tysiąc okazów: klejnotów, wyrobów ze srebra i złota, kamieni jubilerskich, rzeźb w kości słoniowej i bursztynie, a także miniatur w jubilerskich oprawach oraz numizmatów bitych w wiekach XVI–XVIII na zlecenie polskich monarchów. Po ekspozycji oprowadzi kustosz, kurator Zbiorów Złotnictwa i wystawy Skarbca Koronnego, Dariusz Nowacki. Podczas wydarzeń, kurator opowie o powstawaniu i koncepcji wystawy, najważniejszych przedmiotach i pamiątkach na niej się znajdujących oraz wielu, wielu innych.

• odbiorcy: młodzież i dorośli

• odbiorcy: młodzież i dorośli

5 VIII 2022 Parada i reprezentacja. Kosztowności związane z ostentacją władzy
Prowadzący: Dariusz Nowacki
Dariusz Nowacki – kustosz, kurator Zbiorów Złotnictwa i wystawy Skarbca Koronnego oprowadzi po wystawie śladem kosztowności związanych z reprezentacją władzy. Opowieść wyszczególni przedmioty, które powstały i funkcjonowały jako najważniejszy obraz monarchy. Dlaczego było to tak istotne? Będzie to wyjątkowa okazja do spotkania się i zadania pytań.

12 VIII 2022 Kunstkammera i przedmioty osobliwe
Prowadząca: Marta Golik-Gryglas

Kunstkammera to część ekspozycji, gromadząca przedmioty osobliwe i wyjątkowe. Kunstkamery, tworzone przez władców, arystokratów były poprzednikami muzeów. Wawelski gabimet osobliwości przepełniony jest obiektami z drogocennych kruszców, minerałów, muszli, bursztynu, skorupy orzecha czy kości słoniowej, które niejednokrotnie przybierają fantazyjne formy. Po wawelskiej kunstkammerze oprowadzi państwa Marta Golik-Gryglas. Będzie to niepowtarzalna okazja do poznania historii i konstrukcji najbardziej zadziwiających zamkowych kuriozów.

9 IX 2022 Staropolskie militaria w zbiorach Skarbca Koronnego
Prowadzący: Rafał Ochęduszko

Na ekspozycji staropolskich militariów trudno jest nie znaleźć interesującego eksponatu – buzdygan, koncerz, buława czy rząd koński staną się głównymi gwiazdami oprowadzania! Nie sposób przedstawić wszystkich przedmiotów na jednym spotkaniu, ale podejmiemy to wyzwanie. Będzie to niepowtarzalna okazja do spotkania się i zadania pytań kuratorowi Zbiorów Militariów, Rafałowi Ochęduszko.

23 IX 2022 Tkaniny w Skarbcu Koronnym
Prowadząca: Magdalena Ozga

Nowy Skarbiec to nie tylko przestrzeń do wystawiania złotnictwa, ale także drogocennych tkanin. Magdalena Ozga, kuratorka i kustoszka Zbiorów Tkanin, oprowadzi po ekspozycji poprzez opowieść o arrasach herbowych oraz niezwykłej chorągwi, z czasów Zygmunta Augusta. Staropolska chorągiew nadworna, zachowana w oryginale, jest jednym z najważniejszych znaków suwerenności Rzeczypospolitej. Wawelskie tkaniny kryją wiele niesamowitych opowieści, a wydarzenie to będzie niepowtarzalną okazją do spotkania się i zadania pytań.

7 X 2022 Meble i zegary w Nowym Skarbcu
Prowadząca: Aneta Giebuta

Olśnieni bogactwem Nowego Skarbca Koronnego często zapominamy o meblach, bez których zamkowa ekspozycja nie mogłaby istnieć. Meble i zegary umieszczone na ekspozycji kryją w sobie wiele fascynujących opowieści i tajemnic, o których opowie Aneta Giebuta, kuratorka i kustoszka Zbiorów Mebli i Zegarów Zabytkowych.

28 X 2022 Broń insygnialna w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu
Prowadzący: Krzysztof Czyżewski

Zwiedzanie skoncentruje się wokół broni o charakterze insygialnym: miecza koronacyjnego zwanego Szczerbcem oraz miecza sprawiedliwości Zygmunta I. W centrum uwagi znajdą się również militaria ocalałe z historycznego skarbca koronnego. Ponadto, omówione zostanie zagadnienie poświęcanych miecz papieskich, czego przykład stanowi oręż przesłany przez Innocentego XI Janowi III Sobieskiemu.

16 XII 2022 Ptaki w Nowym Skarbcu Koronnym
Prowadząca: Marta Golik-Gryglas

Puchar w kształcie sowy, kielich o formie głowy orła…w Nowym Skarbcu Koronnym, odnajdziemy wiele przedmiotów, przypominających najpiękniejsze okazy flory i fauny. Skąd ta chęć animalizacji zastawy stołowej? Czy była to wyłącznie zabawa dworska czy za tym przedstawieniem kryło się coś więcej? Na te oraz inne pytania odpowie Marta Golik-Grygrals, kuratorka Zbiorów Złotnictwa.

• odbiorcy: młodzież i dorośli

5 V 2022 Płaszcz kawalera Orderu Świętego Ducha ofiarowany królowi Janowi III Sobieskiemu
Prowadząca: Magdalena Piwocka

Widomy znakiem postrzegania zasług i autorytetu  króla Jana III Sobieskiego w ówczesnej Europie były przyznawane mu „odznaki zaszczytne”. Te wyróżnienia nie zawsze nawiązywały do jego sukcesów militarnych. W roku 1676 Ludwik XIV uhonorował Sobieskiego Orderem Świętego Ducha, najważniejszym odznaczeniem monarchii francuskiej. Order ten powołał do życia w roku 1578 król Henryk III Walezy, krótko zasiadający na polskim tronie. W komplecie darów przysługujących kawalerowi znajdował się – obok krzyża i łańcucha – imponujący płaszcz, pokryty złotymi haftami. Ten właśnie obiekt, o  pasjonującej historii, przechowywany w Skarbcu Koronnym na Wawelu, jest najznakomitszym (i najdroższym) z istniejących płaszczy orderowych, majstersztykiem  hafciarskich warsztatów w Luwrze, pracujących dla „Króla Słońce”. Tego arcydzieła dziś ogromnie zazdroszczą nam Francuzi, u których zbiory orderowych pamiątek zdziesiątkowała Rewolucja.

19 V 2022 Kolekcja chorągwi Zamku Królewskiego na Wawelu
Prowadząca: Magdalena Ozga

Kolekcja chorągwi Zamku Królewskiego na Wawelu liczy w tej chwili 83 tkaniny, 26 tkanin to niezwykłe pamiątki historyczne, zaś pozostałe to kopie chorągwi krzyżackich, zdobytych pod Grunwaldem w 1410. Są tu chorągwie państwowe, trofea, flagi wojskowe czy chorągwie miejskie, z których część będzie można oglądać w nowej ekspozycji Skarbca Koronnego.  

7 VII 2022 Nowy Skarbiec Koronny
Prowadzący: Dariusz Nowacki

Nowa stała ekspozycja na Wawelu nawiązuje do muzealnych wystaw zapoczątkowanych w tym miejscu w roku 1930 i 1960 ale jest od nich zasadniczo różna. Owe różnice, a zarazem walory Nowego Skarbca Koronnego, który jest jedną z najważniejszych ekspozycji kosztowności i pamiątek historycznych w Polsce, będą przedmiotem wykładu. Nowy Skarbiec Koronny ideowo nawiązuje do historycznej instytucji pomieszczonej na Wawelu od średniowiecza do jej unicestwienia w roku 1795. O perypetiach historycznego Skarbca także dowiemy się podczas wykładu. 

22 IX 2022 Dary papieskie dla króla Jana III Sobieskiego
Prowadząca: Magdalena Piwocka

Niezwykle prestiżowe papieskie odznaczenia – miecz poświęcany i kapelusz („szyszak obrońcy chrześcijaństwa”), były nadawane przez Stolicę Apostolską od czasów średniowiecza.  Miały one nagradzać europejskich władców za szczególne zasługi w obronie wiary. Jan III Sobieski, niezwyciężony „Lew Lechistanu”, wódz, który  zatrzymał grożącą Polsce i Europie inwazję osmańską, był najważniejszym kandydatem do otrzymania takich wyróżnień. Jednak okoliczności przyznania darów przez dwóch kolejnych papieży i późniejsze losy cennych przedmiotów okazały się tak skomplikowane, jak to może się zdarzyć tylko w polskiej historii. Na szczęście, oba znakomite dzieła przetrwały zarówno kryzysy dyplomatyczne XVII wieku, jak i carską grabież oraz ponad stuletni pobyt w Rosji. Po rewindykacji stamtąd (1924) szczęśliwie  trafiły do zbiorów Skarbca Koronnego na Wawelu w roku 1928.

6 X 2022 Ikonografia zabytków ze Skarbca (XVIII–XXI w.)
WYKŁAD ODWOŁANY
Prowadzący: Dariusz Nowacki

Aby zdać sobie sprawę z wyjątkowości zabytków eksponowanych w Nowym Skarbcu Koronnym wystarczy choćby prześledzić ich, nierzadko skomplikowane, losy. Zanim trafiły na Wawel, a nawet gdy już tu się znalazły - niejednokrotnie zmieniał się ich wygląd, a przede wszystkim w różny sposób na nie patrzono i oceniano ich walory.  Artystyczne czy fotograficzne przedstawienia skarbcowych zabytków składają się na fascynującą panoramę polskiego (choć nie tylko...) kolekcjonerstwa.

20 X 2022 Miecz koronacyjny królów polskich Szczerbcem zwany
Prowadzący: Krzysztof Czyżewski

17 XI 2022 Nie tylko insygnia, klejnoty i dyplomy. Co zawierały Skarbiec i Archiwum Koronne na Wawelu (XV-XVIII w.)
Prowadzący: dr hab. Marek Janicki
W trakcie wykładu omówione zostanie narastanie i stopniowe umniejszanie zasobu Skarbca i Archiwum Koronnego na Wawelu, jako instytucji współistniejących w północno-wschodnich pomieszczeniach parteru Zamku Wawelskiego. Poza przedstawieniem głównych kategorii zasobu, szczególna uwaga poświęcona zostanie obiektom, których obecność w Skarbcu i Archiwum może wydawać się nie tak oczywista, jak w przypadku insygniów ceremonialnych, klejnotów czy dokumentów traktatowych. Wykładowi towarzyszyć będzie prezentacja multimedialna.

Wykład dotyczy jednego z najcenniejszych średniowiecznych mieczy europejskich. Jego wysoka pozycja wśród podobnych zabytków wiąże się zarówno z użyciem do oprawy kosztownych metali (srebra i złota), walorami artystycznymi niellowanej dekoracji rękojeści, a także oryginalnym programem ideowym wyrażonym przez symbole oraz inskrypcje. Wciąż niejasne pozostają okoliczności powstania broni, nieznany pozostaje pierwszy jej właściciel. Od r. 1320 miecz znany pod imieniem Szczerbiec, wiązany legendą z Bolesławem Chrobrym, pełnił funkcję państwowe, używany podczas koronacji królów polskich.

1 XII 2022 Kunstkammera – historycznie i w muzealnej kreacji
Prowadząca: Marta Golik-Gryglas

Wykład poświęcony wawelskiej Kunstkammerze, jednej z sal Nowego Skarbca umiejscowionej w wieży Zygmunta III. Jej koncepcja i zbiory zostaną zaprezentowane na tle zjawiska powstawania gabinetów sztuki i osobliwości w nowożytnej Europie. Najczęściej niezachowane, rozproszone, znane jedynie z opisów i ikonografii Kunstkammery stanowią wyzwanie dla muzealników chcących oddać ich charakter współcześnie.

• odbiorcy: dzieci i młodzież w wieku 10–15 lat
• prowadzenie: studenci Instytutu Historii UJ
• nadzór merytoryczny: Bożena Litewka, Robert Adamczak /Dział Edukacji

24 IX 2022 Naczynia z królewskiego kredensu
Podczas uczty z okazji zaślubin króla Zygmunta Augusta z Katarzyną Habsburżanka zachwyt gości wzbudził stół uginający się pod złotem i srebrem i obrusy haftowane złotem. Dzięki zachowanym spisowym inwentarzowym możemy sobie wyobrazić wspaniałość paradnej zastawy władców. Na spotkaniu nie zabraknie opowieści o akwamanilach, misach, dzbanach, okrętach do serwet pozłocistych, kowszach i kowszykach, nautiliusach przywołujących królewskie bogactwo z czasów świetności Rzeczpospolitej.

15 X 2022 Znaki zwycięstwa i chwały
Skarbiec Koronny przez wieki był miejscem przechowywania najcenniejszych insygniów władzy królewskiej. Oprócz nich znajdowały się tu różne pamiątki świadczące o wspaniałych, polskich zwycięstwach. Zwiedzając wystawę Skarbca Koronnego, przypomnimy sobie najważniejsze triumfy polskiego wojska i zobaczymy różne trofea wojenne. W naszej opowieści nie zabraknie także tych, którzy przyczynili się do zwycięstw Rzeczpospolitej, a więc przede wszystkim husarii oraz wielu zdolnych dowódców. Poznacie niemalże legendarną formację lisowczyków oraz jej walory bojowe, której nieśmiertelności dodał słynny Jeździec polski Rembrandta, bez trudu identyfikowany przez każdego badacza historii wojskowości polskiej.
26 XI 2022 Różne oblicza króla
Posiadanie królewskiej korony wiązało się nie tylko z różnymi przywilejami, ale także z wieloma obowiązkami. Król był najwyższym reprezentantem władzy, dowódcą wojskowym i sędzią. Jego pieczęć uwierzytelniała najważniejsze dokumenty, a chorągiew była szczególnym znakiem państwowym. Poza tym każdy król miał swoje życie prywatne i rodzinne oraz różne zainteresowania. W Skarbcu Koronnym poszukamy więc symboli władzy królewskiej oraz zabytków związanych z funkcjami spełnianymi przez monarchę. Dowiemy co miał wspólnego gabinet osobliwości z majestatem władcy.

10 XII 2022 Wodzowie i dyplomaci
Na przestrzeni wieków wojska Rzeczpospolitej Obojga Narodów wsławiły się w wielu wojnach i bitwach. Dzięki umiejętnemu łączeniu zachodnich i wschodnich sposobów walki oraz uzbrojenia z powodzeniem stawiało czoła przeciwnikom z północy, jak i ze wschodu i południa. Podczas spotkania poznamy przedmioty osobistego użytku i dary dyplomatyczne dla polskich dyplomatów i władców doceniających ich zasługi militarne oraz sukcesy dyplomatyczne w XVII wieku.

Przejdź przez dziedzińce zewnętrzny i arkadowy, aby odszukać wyburzone w XIX wieku średnio-wieczne budowle zamku dolnego i odnaleźć ślady gotyckiej rezydencji króla Kazimierza Wielkiego. Udaj się do wybranych wnętrz na I i II piętrze zamku w poszukiwaniu pamiątek po polskich władcach. Jeśli wykażesz się wiedzą i rozwiążesz wszystkie zadania, drzwi do Skarbca Koronnego staną przed Tobą otworem i będziesz mógł zwiedzić wyjątkową ekspozycję, którą powiększono o nowe sale. Rozpoczniesz podróż śladami zgromadzonych w Skarbcu bezcennych pamiątek po polskich królach i możnych rodach zasłużonych dla naszej kultury.

• odbiorcy: rodziny z dziećmi i dorośli
• czas trwania: 90 minut
• współpraca organizacyjna i prowadzenie: studenci-wolontariusze Instytutu Historii UJ
• koncepcja i nadzór merytoryczny: Bożena Litewka, Robert Adamczak /Dział Edukacji

trasa gry: dziedziniec zewnętrzny, dziedziniec arkadowy, wybrane sale Prywatnych Apartamentów Królewskich i Reprezentacyjnych Komnat Królewskich

• odbiorcy: młodzież, dorośli
• prowadzący: Michał Makówka
• nadzór merytoryczny i koordynacja: Robert Adamczak /Dział Edukacji

Język znaku, czyli o czym mówią herby
Herb jest jednym z charakterystycznych wytworów kultury europejskiej. Posługiwali się nim przed-stawiciele szlachty, różne instytucje, miasta i władcy, którzy systemy heraldyczne wykorzystywali także do propagandy. Celem zajęć jest poznanie wybranych zabytków ze Skarbca Koronnego ze względu na zamieszczone na nich herby królewskie, ziemskie czy szlacheckie. Szczególnie ważne jest zwrócenie uwagi na ewolucję herbu Rzeczypospolitej i pojawiające się w nim godła: Orła, Pogoni, Snopka czy gałązki ruty. Przedstawienie zespołów heraldycznych na chorągwi nadwornej oraz mnogość herbów na różnych przedmiotach pozwolą zrozumieć ich funkcje i znaczenie w świadomości minionych pokoleń.

• 9 VII 2022 – dla młodzieży
• 10 VII 2022 – dla dorosłych

„Vivat Rex!” – wawelscy świadkowie królewskich koronacji
Począwszy od koronacji Władysława Łokietka w 1320 roku miejscem tej najważniejszej dla państwa ceremonii było wzgórze wawelskie. Do dzisiaj znajdują się tu niemi świadkowie tamtych wydarzeń. Celem zajęć jest przybliżenie uczestnikom polskiej formuły ordo coronandi przez zaprezentowanie pamiątek zachowanych w Skarbcu Koronnym. Na szczególną uwagę zasługują nie tylko Szczerbiec czy chorągiew nadworna, ale także arrasy, paradne zastawy towarzyszące uczcie koronacyjnej oraz medale wybijane specjalnie na tę okazję. Dopełnienie stanowi królewski herb umieszczany na różnych przedmiotach związanych z monarchą.

• 16 VII 2022 – dla młodzieży
• 17 VII 2022 – dla dorosłych

Król – dowódca, kolekcjoner, ojciec
Bardzo często wyobrażamy sobie króla jako osobę zasiadającą na tronie w purpurowej szacie z berłem i jabłkiem w dłoniach. Posiadanie korony nakłada jednak na władcę różne obowiązki. Celem zajęć jest odkrycie w Skarbcu Koronnym przedmiotów wskazujących na króla jako dowódcę wojskowego czy najwyższego sędziego. Nie można też pominąć niemych świadków królewskiej codzienności, monarcha bowiem to także kochający mąż i ojciec, mecenas i kolekcjoner sztuki, który wolny czas poświęcał swoim zainteresowaniom i pasjom.

• 23 VII 2022 – dla młodzieży
• 24 VII 2022 – dla dorosłych

Z pól bitewnych do wawelskiego skarbca – pamiątki polskich triumfów
W katedrze wawelskiej przed Ołtarzem Ojczyzny polscy królowie składali chorągwie i buńczuki jako wota dziękczynne za zwycięstwa odniesione przez wojska polskie na polach bitewnych. Celem zajęć jest przedstawienie wybranych militariów ze szczególnym uwzględnieniem kolekcji rzędów, elementów uzbrojenia należących do władców, zdobycznych chorągwi oraz darów, które za zasługi militarne otrzymywali polscy królowie.

• 30 VII 2022 – dla młodzieży
• 31 VII 2022 – dla dorosłych

Michał Makówka, student Instytutu Historii UJ, pasjonat genealogii i heraldyki, popularyzator historii Stryszowa. Obecnie przygotowuje materiały do publikacji na temat postaci historycznych ze Stryszowa. Współpracownik TVP Kraków przy programie „Szlakiem przydrożnych kapliczek” – o kapliczce św. Onufrego z terenu gminy Stryszów. Od 2019 roku współpracuje z Działem Edukacji ZKnW i jako wolontariusz prowadzi zajęcia dla rodzin; jest edukatorem w Dworze w Stryszowie.

• odbiorcy: młodzież i dorośli

Tkaniny
12 VII, 16 VIII, 11 X 2022 
Od chwili powstania wawelskiego muzeum konserwacja stanowi istotną część jego działalności. Pierwsi konserwatorzy działali już przed oficjalnym otwarciem instytucji w roku 1930. Pracownia Konserwacji Tkanin jest największą i najstarszą pracownią wawelską, opiekującą się zbiorem najważniejszych arrasów królewskich oraz najliczniejszą w kraju kolekcją gobelinów i namiotów tureckich. Podczas spotkania konserwatorzy opowiedzą o tkaninach umieszczonych w Nowym Skarbcu Koronnym – to szansa na poznanie tajników konserwacji i opowieści o największych wyzwaniach, z jakimi mierzą się wawelscy specjaliści.

Rzemiosło artystyczne
13 IX, 25 X, 22 XI 2022 
Pracownia Konserwacji Rzemiosła Artystycznego jest integralną częścią Pracowni Konserwacji Malarstwa Rzeźby i Ram. Opiece konserwatorskiej podlegają tu obiekty z działów: militariów, złotnictwa, metali, mebli i ceramiki Podczas spotkania wawelscy konserwatorzy opowiedzą o konserwacji rzemiosła artystycznego, które znalazło się w Nowym Skarbcu Koronnym. Spotkanie to szansa na poznanie tajników konserwacji niesamowitej pracy, jaką wykonują nasi specjaliści.

Dofinasowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Mecenas Edukacji Nowego Skarbca Koronnego