Malarstwo

Malarstwo europejskie od w. XIV do XX oraz dzieła malarzy polskich z w. XIX i XX. Ikonografia Wawelu.

Początki kolekcji malarstwa w Zamku Królewskim na Wawelu sięgają okresu przed drugą wojną światową – stworzyły ją między innymi dary prywatnych kolekcjonerów: zapis testamentowy Jerzego Mycielskiego, zrealizowany w roku 1929, Fundacja Wawelska im. Leona hr. Pinińskiego, utworzona aktem notarialnym w roku 1931, zapis Antoniny i Dawida Abrahamowiczów z roku 1927– by wymienić tylko dary liczebnie największe. W roku 1933 trafiły na Wawel także obrazy z dawnej lwowskiej galerii Miączyńskich-Dzieduszyckich oraz dwa cenne obrazy zakupione w roku 1938 od Szymona Szwarca z Wiednia.

Druga wojna światowa i niemiecka okupacja w latach 1939–1945 przerwały rozwój muzeum na Wawelu – do utraconych wówczas dzieł należą n.in. do dziś nieodnalezione obrazy malarzy holenderskich: Pejzaż z zamkiem Jana van Goyen, Krajobraz zimowy Hendricka van Streeck oraz Biały koń Paulusa Pottera. Już po wojnie odnaleziony został na rynku antykwarskim ukradziony podczas wojny obraz Bartholomaeusa Bruyna Zmartwychwstanie – zakupiony przez Andrzeja Ciechanowieckiego z Londynu powrócił na swoje dawne miejsce w salach zamku wawelskiego.

Wśród powojennych nabytków wymienić należy dary Juliana Godlewskiego z lat 1969–1976 – sześć obiektów o wyjątkowej wartości artystycznej i historycznej (m.in. konny portret królewicza Władysława Zygmunta, późniejszego króla Władysława IV, oraz wizerunek królewskiego złotnika Jacopa Caraglia), ponadto zapis testamentowy Tadeusza Mańkowskiego z roku 1982, obejmujący głównie dzieła z wieku XVIII, dar Krystyny Czapskiej z roku 2001 i przede wszystkim najhojniejszy dar Karoliny Lanckorońskiej z roku 1994: łącznie 87 dzieł malarstwa włoskiego z wieków XIV–XVI, w tym obraz Jowisz malujący motyle Dossa Dossiego, podarowany w roku 2000, oraz kilka obrazów przekazanych na Wawel na mocy zapisu testamentowego już po śmierci Ofiarodawczyni. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych i na początku nowego tysiąclecia zbiory wzbogaciły się dzięki darom Michała Sapiehy, który przekazał do kolekcji wawelskich obiekty zdeponowane na Wawelu po konfiskacie rodzinnego majątku przez ówczesne władze polskie w roku 1952.

Zbiory malarstwa Zamku Królewskiego na Wawelu są systematycznie uzupełniane, również drogą zakupów: od prywatnych kolekcjonerów, w antykwariatach, na aukcjach dzieł sztuki – w ostatnich latach także poza granicami Polski, gdzie nabyte zostały między innymi dwa portrety królewskie: w roku 2008 Zygmunta III i w roku 2013 Władysława IV, a w roku 2014 historyczny obraz ukazujący Kapitulację wojsk Michała Szeina pod Smoleńskiem w r. 1632.
∗∗∗
W zbiorach malarstwa znajdują się między innymi portrety królów i królowych polskich, portrety osobistości polskich, w tym pochodzące z dawnych galerii rodowych – rzadkim przykładem zachowanej w całości galerii przodków są 72 wizerunki rodu Sapiehów, namalowane około roku 1709 i przeznaczone do jednej z kaplic w kościele Świętej Anny w Kodniu (publ. Sapiehowie. Kolekcjonerzy i mecenasi, katalog wystawy, Zamek Królewski na Wawelu, Kraków 2011).

Obrazy włoskie z wieków XIV–XVI o tematyce religijnej oraz świeckiej pochodzą głównie z wiedeńskiej kolekcji Karola Lanckorońskiego – to wspomniany dar Karoliny Lanckorońskiej, natomiast obrazy z wieków XVII–XVIII znajdują się wśród dzieł podarowanych przez Leona Pinińskiego oraz Jerzego Mycielskiego i Tadeusza Mańkowskiego. Malarstwo niderlandzkie, flamandzkie i holenderskie reprezentowane jest przez wszystkie niemal gatunki: od obrazów o tematyce religijnej, w tym niewielkich przedstawień Madonny z Dzieciątkiem lub Chrystusa w typie Ecce Homo lub Vir Dolorum, służących prywatnej dewocji, poprzez mitologię, sceny rodzajowe – w tym także o charakterze moralizatorskim, pejzaże, marynistykę, martwe natury oraz portrety, zarówno typowe wizerunki czarno odzianych holenderskich mieszczan, jak i nieco swobodniejsze portrety malarzy flamandzkich. Jednolity zespół tworzy kolekcja 32 obrazów angielskich, głównie z wieków XVIII–XIX, z daru Leona Pinińskiego, eksponowanych w jednej z sal zamku w Pieskowej Skale. Malarstwo niemieckie to przede wszystkim trzy obrazy łączone z malarską rodziną Cranachów, prace Bartholomaeusa Bruyna i Georga Pencza. Wśród nielicznych obrazów francuskich wymienić należy zespół kilku pejzaży malarzy z tak zwanej szkoły z Barbizon.

Zamek Królewski na Wawelu posiada bogate zbiory malarstwa, rysunków, rzeźby i grafiki polskiej XIX i XX wieku.
Dziełem, które je zapoczątkowało, był Hołd pruski, podarowany przez Jana Matejkę 7 października 1882 roku na posiedzeniu Sejmu Krajowego we Lwowie.

Dzięki przedwojennym darom Jerzego Mycielskiego i Leona Pinińskiego kolekcja wzbogaciła się o prace wielu malarzy tworzących w XIX i XX wieku, między innymi Michała Stachowicza, Józefa Peszki, Leona Kaplińskiego, Artura Grottgera, Aleksandra Kotsisa, Józefa Chełmońskiego, Henryka Siemiradzkiego, Juliana Fałata oraz Jacka Malczewskiego.

Należy wspomnieć również dzieła artystów reprezentujących inne tendencje w sztuce, w tym Jana Cybisa, Zygmunta Waliszewskiego, Jonasza Sterna, Jerzego Nowosielskiego, Tadeusza Brzozowskiego, Kazimierza Mikulskiego oraz Alfreda Lenicy.

W zbiorach znajdują się też prace będące projektami dekoracji malarskiej sal zamku. Ich autorami są: Zygmunt Waliszewski, Józef Pankiewicz, Felicjan Szczęsny Kowarski, Eugeniusz Geppert i inni.

Godne uwagi są także widoki Wawelu (katedry i zamku), które tworzyli na przykład Jan Nepomucen Głowacki, Marcin Zaleski, Saturnin Świerzyński oraz Henryk Szczygliński.