Cyna. Zabytki sztuki konwisarskiej w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu

Zamek Królewski na Wawelu po raz pierwszy prezentuje całą, zgromadzoną kolekcję zabytków konwisarskich na czasowej wystawie „Cyna. Zabytki sztuki konwisarskiej w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu”.

24 maja – 28 sierpnia 2016

Pod względem historycznym, artystycznym i technicznym wawelski zbiór jest wyjątkowy. Zabytki pochodzą głównie z terenów dawnej Rzeczypospolitej i historycznie z nią związanego Śląska, Prus oraz Saksonii. Eksponowane na wystawie wyroby użytkowe i sprzęty to przedmioty o zróżnicowanych formach, bogato zdobione rytowaniem, na przykład lada cechowa, flasze do przechowywania cennych produktów, naczynia należące do zastawy stołowej, dzbany, kufle, lampy olejne i świeczniki – powstałe od XVI do pocz. w. XX. Mają przypomnieć o konwisarstwie – rzemiośle dzisiaj znanym nielicznym, a także o gustach i zwyczajach ludzi minionych epok.

Cyna jest srebrzystym metalem o niskiej temperaturze topnienia, wspaniale nadającym się do wytwarzania z niej naczyń, oraz oprawiania w nią przedmiotów wykonanych z innych materiałów, takich jak serpentyn, kamionka czy szkło. Od średniowiecza, po wiek XVIII, wyroby z cyny były chętnie kupowane i używane. W Polsce największym powodzeniem cieszyły się wśród drobnej szlachty i mieszczaństwa, niemniej duże ilości cynowych naczyń figurują w inwentarzach siedzib magnackich. „Złoty wiek” konwisarstwa w Europie przypadł na XVI – XVII stulecie. W XVIII wieku cynowe zastawy zostały w znacznym stopniu wyparte przez porcelanę i fajans. Na krótko jeszcze cyna zyskała zainteresowanie w okresie secesji na przełomie XIX i XX wieku.

Scenariusz i opieka kuratorska: Anna Petrus

Współpraca organizacyjna: Weronika Rostworowska

Przygotowanie konserwatorskie eksponatów: Pracownia Konserwacji Rzemiosła

Aranżacja plastyczna: Marek Suchowiak Studio projektowe

Film: Faber Studio Andrzej Kornecki

Projekty graficzne druków: Piotr Kułas

Wystawie towarzyszył pierwszy, tego rodzaju kolekcji naukowy katalog (oprawa miękka, 22,5 x 27 cm, 207 stron; 70 zł) oraz przewodnik (oprawa miękka, 13,5 x 20,5 cm, 80 stron; 15 zł) przedstawiający w zarysie dzieje konwisarstwa i znaczenie przedmiotów tego rzemiosła w życiu różnych warstw społecznych.
Autorem obydwu publikacji jest Anna Petrus.

Jednym z najciekawszych sprzętów na wystawie jest lada cechu krawców poznańskich z roku 1644. Duża cynowa skrzynia, bogato dekorowana rytowaniem, służyła do przechowywania najważniejszych dokumentów, pieczęci i znaków cechowych oraz pieniędzy. Niewiele się zachowało sprzętów tak bogatych jak mebel wawelski. Porównywalna jedynie ze skromniejszymi i późniejszymi cynowymi skrzyniami krawców krakowskich i warszawskich oraz konwisarzy lwowskich.

Lada cechowa, Poznań, 1644

Kopia misy reliefowej Niemcy, 1850; model Caspar Enderlein, Norymberga, 1611

Swoistą ciekawostką jest kopia renesansowej, reliefowej misy do ablucji Caspara Enderleina (1560-1633), artysty czynnego w Norymberdze na przełomie XVI i XVII wieku. Jej srebrna kopia od r. 1886 jest głównym trofeum w turnieju wimbledońskim. Dekoracyjna misa Enderleina, tak jak i druga pokazana w gablocie misa konwisarza wrocławskiego Paula Bartha (1608-1655), z rytowaną sceną polowania, służyły wraz z dzbanami na wodę do ceremonii obmywania rąk przy stole, w czasach gdy sztućce należały do rzadkości, a kęsy jedzenia brano palcami. Przykładem dzbanka od tego typu misy, powstałego około połowy wieku XVIII na terenach Prus Królewskich jest dzbanek hełmowy z wygrawerowanym herbem Leliwa i inicjałem własnościowym właściciela.

Kopia misy reliefowej Niemcy, 1850; model Caspar Enderlein, Norymberga, 1611

Półmisek ze sceną zaręczyn, Johann Daniel Müssiggang (1764-1805), Śląsk, Oleśnica, 1789

Charakterystyczny dla warsztatów saksońskich półmisek wykonany w Torgau w połowie XVIII wieku, jest interesujący ze względów historycznych, należał bowiem do Zofii Elżbiety Schuberdin dostarczycielki ryb na dwór królewski Augusta III do jednej z rezydencji Wettinów na terenie Saksonii.

Półmisek ze sceną zaręczyn, Johann Daniel Müssiggang (1764-1805), Śląsk, Oleśnica, 1789

Z dwóch olejnych lamp z końca XVIII wieku na uwagę zasługuje lampa zegarowa z przezroczystym szklanym zbiornikiem na olej, którego poziom w miarę spalania opadał i wskazywał zaznaczone na podziałce godziny.

Lampa olejna, Niemcy (?), w. XVIII/XIX

Sarkofagi Sieniawskich

Sarkofag Mikołaja Sieniawskiego (ok. 1596-1636), model – Jan Pfister (1573-1642), odlewnia Franków, Lwów, ok. 1636

Osobna część ekspozycji jest poświęcona zespołowi monumentalnej rzeźby nagrobkowej z początku XVII wieku – czterem cynowym sarkofagom członków rodziny Sieniawskich: Adama Hieronima, ojca (zm. 1619) i jego trzech synów: Aleksandra (zm. 1622), Prokopa (zm. 1627), Mikołaja (zm. 1636), dzieł o wyjątkowym znaczeniu dla kultury szlacheckiej. Sarkofagi ufundowane przez Katarzynę Sieniawską, wszystkie są związane z twórczością rzeźbiarza Jana Pfistera (1573-1642) i działalnością lwowskiej odlewni rodziny Franków. Pochodzą z kaplicy zamkowej w Brzeżanach, jednej z największych rezydencji i twierdzy kresowej dawnej Rzeczypospolitej. W roku 1920, podczas wojny polsko-bolszewickiej, aby uchronić sarkofagi przed zniszczeniem, ewakuowano je z Brzeżan do Krakowa, na Wawel. Jakub Potocki (1863-1934), ich ostatni właściciel, przekazał je w darze Wawelowi w roku 1925. Obecnie są przechowywane w zamku Pieskowa Skała, oddziale Zamku Królewskiego na Wawelu.
Ze względu na ciężar i prawdopodobieństwo uszkodzenia, pokazanie ich na Wawelu jest niemożliwe. Na wystawie zaprezentowane zostały więc w wersji graficznej oraz za pomocą filmowej opowieści o nich i o ich dziejach.

Wydarzenia towarzyszące

Wykłady

31 maja 2016 „Cyna w zbiorach wawelskich” Anna Petrus

16 czerwca 2016 „Konserwacja sarkofagów cynowych” Agnieszka i Tomasz Trzos

Zwiedzanie z kustoszem 12 czerwca 2016

Zajęcia plastyczne „Nie tylko święci garnki lepią”
5 czerwca 2016 – cz. I

18 czerwca 2016 – cz. II

Zapraszamy Cię do pracowni konwisarskiej! Czy miałeś już okazję samodzielnie stworzyć dzban, talerzyk, garnek lub formę do pieczenia ciasta? Wykonaj z masy papierowej naczynie, które będzie podobne do dworskiej zastawy cynowej. Warsztat obejmuje dwa spotkania. W trakcie pierwszego uczestnicy formują wybrany kształt, a tydzień później ozdabiają zaschniętą masę klejnotami, złotem i ornamentem.

Sarkofagi Sieniawskich

Wydarzenia towarzyszące

Sale wystawy