Dürer i Holbein na Wawelu

Urodzony w Norymberdze, uczył się u ojca, który parał się złotnictwem. Uznany za najwybitniejszego malarza niemieckiego renesansu. W jego artystycznym dorobku dominują dzieła graficzne – rozsławiły go głównie cykle grafik: Apokalipsa, Wielka Pasja, Życie Marii czy tzw. ryciny mistrzowskie: Melancholia, Rycerz, śmierć i diabeł oraz Św. Hieronim. Artysta tworzył obrazy o tematyce religijnej, ale sławę przyniosły mu przede wszystkim portrety, w których potrafił oddać nie tylko cechy fizjonomiczne, lecz również psychologiczną charakterystykę modela – umiał „namalować duszę”. Dwukrotnie odwiedził Italię, podróżował do Niderlandów. Zajmował się również teorią sztuki – interesowały go zwłaszcza kwestie proporcji i perspektywy.

„Tak! On potrafi wyczarować na płótnie także to, co nieprzedstawialne, wszystkie namiętności, całą ludzką duszę promieniującą z ciała, nawet mowę”.

Erazm z Rotterdamu o portretach Albrechta Dürera

Obraz, namalowany pierwotnie na płótnie, został przeniesiony na podłoże drewniane, a następnie ponownie na płótno. Przedstawia burmistrza Norymbergi Jakoba Muffela (1471–1526), członka rady miejskiej, jednego z siedmiu starszych (Septemviri). Powstał w 1526 roku, kiedy Dürer malował przedstawienia czterech apostołów, przeznaczone do jednej z sal (Regimentstube) norymberskiego ratusza – jedno ze swoich najbardziej rozpoznawalnych dzieł malarskich (obecnie w Alte Pinakothek w Monachium). W tym samym roku malarz wykonał podobiznę innego członka rady miejskiej Norymbergi – senatora Hieronymusa Holzschuhera. Niewykluczone, że oba jednakowych rozmiarów i podobnie kadrowane portrety powstały w ramach jednego zamówienia. Reprezentują ten sam styl: model ukazany jest w popiersiu wypełniającym całą płaszczyznę obrazu, na gładkim tle. Malarz zrezygnował z ujęcia w półpostaci, uwzględniającego zwykle także ręce. Uwaga widza skupia się na twarzy, oddanej z wyjątkowym realizmem i psychologiczną głębią. Wąskie usta i głęboko osadzone oczy wpatrzone w dal, poza kadr obrazu, nadają fizjonomii starszego mężczyzny wyraz zamyślenia, powagi i pewnej surowości.

HANS HOLBEIN MŁODSZY (1497–1543)

Wybitny portrecista, syn niemieckiego malarza Hansa Holbeina starszego, urodził się w Augsburgu, a około 1516 roku osiadł w Bazylei. Zajmował się ilustracją książkową, projektował witraże, ale największą sławę przyniosły mu portrety, których realizm budził podziw i uznanie współczesnych, m.in. francuskiego poety Nicolasa Bourbona. W 1526 roku Holbein wyjechał do Londynu, gdzie jako protegowany Erazma z Rotterdamu znalazł patrona w osobie wpływowego Tomasza Morusa, a potem jego mecenasem został arcybiskup William Warham. Lata 1528–1532 artysta spędził ponownie w Bazylei, po czym powrócił do Londynu. Zasłynął jako portrecista angielskiej elity, namalował znane portrety króla Henryka VIII i jego żon oraz księcia Walii Edwarda. W odróżnieniu od Albrechta Dürera nie pozostawił spuścizny teoretycznej.

„Czy chcesz, gościu, ujrzeć portrety jak żywe? Spójrz na to szlachetne dzieło ręki Holbeina”.

Nicolas Bourbon, francuski poeta z XVI wieku o swoim portrecie pędzla Hansa Holbeina

Londyn, 1533

Olej na drewnie dębowym, 42,1 × 32,6 cm

Pośrodku napis: ANNO 1533 / ÆTATIS.SVÆ 39

Berlin, Staatliche Museen Preußischer Kulturbesitz, Gemäldegalerie, nr inw. 586 B.

Zakupiony do zbiorów ówczesnego Kaiser Friedrich-Museum w Berlinie w 1874 roku ze zbiorami Bartholda Suermondta, który kupił obraz w latach sześćdziesiątych XIX wieku z kolekcji hrabiego Erwina Friedricha Karla von Schönborn-Buchheim w Wiedniu.

Photo credits: Gemäldegalerie, Staatliche Museen zu Berlin / Jörg P. Anders; Public Domain Mark 1.0.

Identyfikacja modela nie została definitywnie rozstrzygnięta. Na podstawie widniejącego na złotym sygnecie herbu kupieckiej rodziny Wedigh z Kolonii (w polu srebrnym trzy zielone liście między dwiema czarnymi belkami ułożonymi w literę V) przyjęto hipotetycznie, że obraz przedstawia jednego z jej członków, być może brata lub kuzyna Hermanna III von Wedigh (ok. 1503–1560), sportretowanego przez Holbeina w 1532 roku (obraz w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku).

W 1532 roku po czteroletnim pobycie w Bazylei Holbein powrócił do Londynu. Znalazł tam nową klientelę wśród członków Stalhof – wpływowej organizacji kupców zrzeszonych w Lidze Hanzeatyckiej. Czy portret faktycznie przedstawia członka Stalhof – nie wiadomo. Wątpliwości budzą jego wymiary – obraz jest mniejszy niż wizerunki członków niemieckiej korporacji i niewykluczone, że został namalowany dla prywatnego zleceniodawcy. Styl portretu jest charakterystyczny dla późnych obrazów Holbeina, w których malarz rezygnował z dodatkowych elementów, ukazując modeli na gładkim, neutralnym tle. Jedynym rekwizytem pozostają rękawiczki – symbol wysokiego statusu społecznego osoby portretowanej. Asymetryczna, wyrazista twarz ukazanego na wprost modela uderza wyjątkowym realizmem. Lewe oko, nieco mniejsze, jakby przymrużone, starannie przycięta broda oraz długie, lekko opadające wąsy i wąskie usta nadają tej fizjonomii szczególny wyraz.