Mundury Stanów Galicyjskich. Wystawa w dwusetlecie ustanowienia

Zamek Królewski na Wawelu zaprasza na historyczną wystawę prezentującą jeden z najmniej znanych, a jednocześnie najbardziej barwnych aspektów dziejów Galicji.

Po raz pierwszy będzie można zobaczyć nieznane portrety szlachty w mundurach Stanów Galicyjskich czyli sejmu prowincjonalnego, „szkarłatnego koloru z niebieskimi wyłogami, złotem haftowanymi”, ale także frak mundurowy oraz akcesoria (wśród nich epolety z herbami Galicji i Lodomerii). Przygotowanie ekspozycji umożliwiły wieloletnie badania, których efektem jest odnalezienie interesujących portretów członków Stanów Galicyjskich w mundurach tego typu. Zostały one ustanowione dokładnie dwieście lat temu. Łącząc ówczesną, zachodnioeuropejską modę z tradycją narodową – kontuszem z herbami akcentującymi przynależność państwową, dodawały prestiżu osobom zasiadającym w składzie sejmu prowincjonalnego.

31 stycznia – 30 kwietnia 2017

W roku 2017 mija dwieście lat od wznowienia działalności Stanów Galicyjskich oraz nadania posłom „prawa noszenia munduru stanowego”. Rocznica ta zasługuje na upamiętnienie i omówienie, toteż Zamek Królewski na Wawelu zorganizował w tym celu wystawę czasową o charakterze historycznym. W wyniku trzech kolejnych rozbiorów dawna Rzeczpospolita utraciła niepodległość, a jej terytorium zostało rozdzielone między Austrię, Rosję i Prusy. Dzisiejsza południowo-wschodnia Polska i południowo-zachodnia Ukraina, włączone do monarchii habsburskiej, otrzymały miano Królestwa Galicji i Lodomerii. W roku 1817, po umocnieniu władzy Austrii nad okupowaną częścią ziem Rzeczypospolitej, na mocy patentu cesarza Franciszka I wznowiono działalność parlamentu prowincjonalnego (Stanów Galicyjskich).

Sejm Stanowy został powołany przez cesarza Józefa II w roku 1782 (istniał do roku 1788); wznowiono go na mocy dekretu cesarza Franciszka I z 13 kwietnia 1817. Po raz pierwszy członkowie zgromadzenia stanowego zebrali się w „głównym mieście Lwowie” 16 czerwca 1817, ostatnia zaś sesja sejmowa odbyła się 15 września 1845. Ostateczny koniec Stanów nastąpił wraz z konstytucją marcową z roku 1849.

Konsultujący badania nad przedstawieniami członków Stanów Galicyjskich prof. dr hab. Jan K. Ostrowski jest autorem koncepcji wystawy. Pomysł prezentacji portretów w mundurach stanowych zrodził się w trakcie prac nad wspomnianym wyżej tekstem. Zaowocował dodatkowymi kwerendami, w wyniku których odnaleziono jeszcze jeden portret – wizerunek Marcina Morawskiego w mundurze polowym w wersji polskiej, znajdujący się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Niestety, ze względu na bardzo zły stan zachowania obraz nie został wypożyczony na wystawę, ujęto go jednak w katalogu.

Ekspozycja stanowi przegląd odnalezionych portretów członków Stanów Galicyjskich, wśród których znajdują się wizerunki nie tylko znanych osobistości, jak Ksawery Krasicki (1774–1844) czy Kazimierz Antoni Krasicki (1807–1882), ale także przedstawicieli stanu szlacheckiego. Prezentowany jest także zachowany frak mundurowy oraz akcesoria (wśród nich epolety z herbami Galicji i Lodomerii) ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.

Autor koncepcji wystawy: prof. dr hab. Jan K. Ostrowski

Realizacja: Agnieszka Janczyk, Jadwiga Laskowska

Katalog: prof. dr hab. Jan K. Ostrowski, Agnieszka Janczyk

Projekt plastyczny i nadzór autorski: Proarte Justyna Lisowicz

Projekt plakatu i druków towarzyszących: Piotr Kułas

Właściciele eksponatów: Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, Lwowska Narodowa Galeria Sztuki

im. Borysa G. Woźnickiego, Muzeum Historyczne w Sanoku, Muzeum Narodowe w Krakowie,

Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec, Muzeum Narodowe w Warszawie, Narodowe Archiwum Cyfrowe w Warszawie, Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki

Ekspozycji towarzyszy bogato ilustrowany katalog naukowy zawierający esej oraz noty katalogowe obiektów.

Duży walor edukacyjny mają dwa wykłady towarzyszące wystawie: Ustrój w Galicji w XIX wieku prof. dr. hab. Stanisława Grodziskiego (9 lutego 2017) i Mundury cywilne w Polsce XVIII i XIX wieku prof. dr. hab. Jana K. Ostrowskiego (23 lutego 2017).

W roku 1817 na łamach „Gazety Lwowskiej”, oficjalnego organu władz, ukazały się wytyczne dotyczące mundurów stanowych. Wstępne regulacje pochodziły ze wzmiankowanego dekretu cesarskiego z 13 kwietnia, następne – bardziej szczegółowe – opublikowano nieco później.

„Gazeta Lwowska”, 1817, zawierająca dekret cesarski dotyczący mundurów Stanów Galicyjskich oraz z opis mundurów
Kraków, Biblioteka Jagiellońska, sygn. 501 III czas.

Mundury stanowe – galowe i polowe – występowały w dwóch wersjach: niemieckiej (frakowej) i polskiej (strój narodowy, kontusz i żupan), różniły się też kolorystyką. Z czasem, w ciągu 2. połowy wieku XIX, ubiór członków Stanów Galicyjskich uległ zapomnieniu. Jako pierwszy wspomniał o nim Bronisław Łoziński (1848–1911) – lwowski prawnik, historyk prawa i publicysta – w publikacji Galicyjski Sejm Stanowy 1817-1845 (Lwów 1905), przekonany, że „nie ma zapewne nigdzie ani wiernego portretu jednego z »panów Stanów« w takim mundurze, ani modelu mundurowego w jakiem muzeum”. Jak się okazało, nie miał racji, takie wizerunki zachowały się w różnych zbiorach. W roku 2008 Zamek Królewski na Wawelu zakupił dwa portrety pędzla Marcina Jabłońskiego. Jednym z nich był wizerunek mężczyzny ubranego w biały adamaszkowy żupan i czerwony kontusz z ciemnogranatowymi wyłogami, ozdobiony złotym haftem oraz ze złotymi epoletami. Jako pierwszy zidentyfikował strój portretowanego Dariusz Kucia, trafnie rozpoznając ów ubiór jako galowy mundur Stanów Galicyjskich w wersji polskiej.

Portret Hipolita Czajkowskiego (?) w mundurze galowym Stanów Galicyjskich w wersji polskiej,
Marcin Jabłoński (1801–1876), około 1836–1837
Zamek Królewski na Wawelu, nr inw. 9007

Kilkuletnie badania nad portretem w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu – przedstawiającym najpewniej Hipolita Czajkowskiego – były prowadzone przez Dariusza Kucię i Agnieszkę Janczyk. W trakcie kwerend udało się odnaleźć jeszcze kilkanaście przedstawień członków Stanów Galicyjskich w różnych wersjach mundurów. Podsumowaniem jest artykuł (opublikowany w czasopiśmie naukowym „Studia Waweliana”, 2016) omawiający szczegółowo zarówno problematykę związaną ze wspomnianym obrazem, jak i z mundurami stanowymi.

Projekt munduru galowego Stanów Galicyjskich w wersji niemieckiej, Jan Józef Haar (1791–1840), 1817,
reprodukcja według B. Łoziński, Szkice z historyi Galicyi w XIX wieku, Lwów 1913

Duży walor artystyczny i edukacyjny mają cztery plansze ukazujące różne typy munduru stanowego, które specjalnie na wystawę przygotował Grzegorz Wojtasik – artysta i ilustrator. Na uwagę zasługują niezwykle precyzyjnie oddane detale mundurów – hafty, epolety i guziki.

Galowy mundur Stanów Galicyjskich w wersji niemieckiej;

według projektu autorstwa Jana Józefa Haara;

haft według litografowanego portretu Augusta Lobkowicza
Grzegorz Wojtasik, 2016, technika własna

Wydarzenia towarzyszące

Zwiedzanie z kuratorem: 19 II 2017, 5 III 2017; prowadzenie: Agnieszka Janczyk

Wykłady:
9 II 2017 Ustrój w Galicji w XIX wieku, prof. dr hab. Stanisław Grodziski
23 II 2017 Mundury cywilne w Polsce XVIII i XIX wieku, prof. dr hab. Jan Ostrowski

Warsztaty dla rodzin z dziećmi:
18 II 2017 Mój historyczny portret
18 III 2017 Ubierz galicyjskiego posła

prowadzenie: Anita Andrzejewska i Andrzej Pilichowski-Ragno

Na zdjęciach dzieci i ich prace z warsztatu Mój historyczny portret

Wydarzenia towarzyszące

Sale wystawy