Namiot turecki w zbiorach wawelskich

Koncepcja: Jerzy Petrus

Kurator: Magdalena Ozga

Projekt plastyczny i nadzór autorski: Studio projektowe Marek Suchowiak

Przygotowanie konserwatorskie eksponatu: Pracownia Konserwacji Tkanin Zamku Królewskiego na Wawelu

Projekt i opracowanie materiałów graficznych: Witold Siemaszkiewicz

 

Wystawie towarzyszy katalog.

Wystawa „ Namiot turecki w zbiorach wawelskich” pokazuje dwumasztowy, wielki namiot – jeden z najcenniejszych w wawelskiej kolekcji.  Jego wymiary (18 m. długości płotu,  27,5 m. obwodu dachu) i bogata dekoracja z użyciem kosztownych materiałów (część aplikacji jest wykonana z jedwabiu) świadczą o tym, że mógł być przeznaczony dla któregoś z wysokich dowódców armii tureckiej, która w 1683 wyruszyła pod Wiedeń. Z odsieczą stolicy cesarstwa pospieszył król Jan III Sobieski, polskie wojska pokonały Turków 12 września.  Na placu boju pozostały namioty wypełnione nieprzebranymi skarbami. Wśród zdobytych wtedy trofeów znajdowały się liczne namioty, także obecnie pokazywany. Następca Sobieskiego na polskim tronie, August II Mocny, wywiózł je do Drezna. Tam były przechowywane w zbiorach Wettinów, aż do lat 30-tych wieku XX. W roku 1934 polski antykwariusz Szymon Szwarc kupił i ofiarował na Wawel ten i pozostałe namioty, tworzące dziś znaczącą większość kolekcji Zamku Królewskiego.

Zbiór wawelski liczy pięć całych i fragmenty ośmiu dalszych namiotów (płoty i pojedyncze dachy) i jest jednym z największych i najważniejszych na świecie. Najcenniejsze z nich zostały zdobyte w bitwie wiedeńskiej w roku 1683, inne prawdopodobnie były nabytkami, bądź pokojowymi darami.
Różnią się rozmiarami, budową, ornamentyką, funkcją i rangą. W wawelskiej kolekcji znajdują się namioty paradne, a także seywany służące celom reprezentacyjnym (w nich przyjmowano posłów) lub parkowej rekreacji, skromniejszych rozmiarów „szopy” dla wojska oraz fragment namiotu kuchennego. Zwyczajowo pełniły one funkcje izb stołowych, pomieszczeń sztabowych, skarbców, sypialni, miejsc modlitewnych, kancelarii, łaźni, stajni oraz kuchni.

Eksponowany namiot owalny, niebieski, dwumasztowy został wykonany z płótna lnianego (stro-na zewnętrzna) i bawełny (wnętrze), ozdobiony techniką aplikacji.  W smukłych arkadach umieszczone są większe i mniejsze arabeskowe medaliony, które otacza kwitnąca wić roślinna. Wśród kwiatów rozpoznać można goździki i tulipany, ulubione kwiaty Wschodu. Wyjątkowy charakter nadają tkaninie mniejsze medaliony z arabskimi tekstami błogosławieństw, które w tłumaczeniu brzmią: Niech będzie szczęście i Bądź błogosławiony.  Litery napisu zostały wykonane ze skóry, pierwotnie złoconej; podobnie złocone były skórzane cekiny, gęsto naszyte na płoty i dach.

Namiot wspierał się na dwóch masztach, a do ich mocowania służyły wzmocnione skórą gniazda, system kołków i lin, napinających tkaninę. Strona zewnętrzna jest impregnowana (malowana) związkami miedzi, co nadaje jej charakterystyczny chłodny, jasnozielony kolor. To wyjątkowe dzieło sztuki pokazujące kunszt tureckich rzemieślników należy do najcenniejszych pamiątek historycznych w kraju.

Kompleksowa konserwacja namiotu odbyła się w latach 1991-1999. W wypadku każdej części składowej namiotu: dachu i obu płotów konieczny był demontaż i podział na mniejsze elementy, łatwiejsze do przeprowadzenia czyszczenia (prania) a w dalszym etapie - konserwacji o charakterze zabezpieczającym. Demontaż objął rozdzielenie poszczególnych warstw: wewnętrznej, z bogatą dekoracją i zewnętrznej, stanowiącej pokrycie, ale także odprucie fragmentów tkanin składowych każdej z warstw. Konserwacja pozwoliła na wzmocnienie struktury, wymianę wszytych, starych gurtów.

W trakcie prac odpruto wszystkie elementy wewnętrznej aplikowanej dekoracji, aplikacje (medaliony) oczyszczono w kąpieli wodnej, następnie zdublowano cienkimi materiałami i złączono razem przy użyciu regularnych ściegów konserwujących. Ponownie naszyto i  zastosowano dodatkowe wzmocnienia tka-nin, skórzanych elementów konstrukcji oraz aplikacji.

Dwa zespoły podjęły się prowadzenia tych trudnych i czasochłonnych zabiegów. Konserwację obu płotów wykonała firma NAM-TUR s.c. w Krakowie (1994–1999), pod kierunkiem Jerzego Holca,

w składzie: Anna Jagłowska, Urszula Mróz, Elżbieta Nowak i Marzena Woźniak, natomiast  dachem zajęła się Spółdzielnia Artystów Plastyków w Łodzi (1991–1995), w składzie: Jolanta Apanowicz, Jolanta Balcerak, Ewa Derkacz-Królewska, Barbara Jaros, Wanda Karło, Zofia Lisowska, Teresa Pasowicz, Danuta Wilczyńska-Kloc i Gabriela Włodarczyk. Pracami kierował Jacek Królewski, pod nadzorem merytorycznym prof. Ewy Marxen-Wolskiej. Badania technologiczne i chemiczne wykonał Jan Polański. Skórzane elementy konstrukcji konserwowała Olszyna Ptaszyńska-Czyż.

Obecnie do rozpinania namiotu służy specjalna konstrukcja, która pozwala na ekspozycję zabytku

w sposób bezpieczny dla tkaniny. Została ona zaprojektowana przez  firmę Triada Design (Marek Liskiewicz, Stanisław Półtorak i Marek Suchowiak).