SZTUKA KONSERWACJI – KONSERWACJA SZTUKI

24 kwietnia –16 września 2018

W Zamku Królewskim na Wawelu zostaną zaprezentowane znane dzieła sztuki ze zbiorów wawelskich w zupełnie nowym ujęciu – działań konserwatorskich. Osiemdziesiąt cztery eksponowane zabytki są przykładami najtrudniejszych, a zarazem najbardziej interesujących prac konserwatorskich, przeprowadzonych
w siedmiu wawelskich pracowniach w ostatnim ćwierćwieczu. Pokazują one możliwości i rolę współczesnej konserwacji – od przywrócenia i utrzymania dobrego stanu dzieła, po istotne odkrycia prowadzące na przykład do zmiany atrybucji, a co za tym idzie stanu naszej wiedzy.

Wystawa Sztuka konserwacji – Konserwacja sztuki, zajmująca pięć sal skrzydła zachodniego Zamku Królewskiego na Wawelu, prezentuje prace konserwatorów wawelskich na przykładzie 84 obiektów poddanych konserwacji w okresie od 1995 do 2018 roku. Choć ten istotny aspekt opieki nad kolekcją muzealną często pozostaje w cieniu, konserwatorzy odpowiadają za kondycję zasobów muzeum. Współczesna praktyka konserwatorska wymaga spójnego połączenia talentu i umie-jętności artystycznych z wiedzą i doświadczeniem. Kompetencje te są nieodzowne dla właściwego wykorzystania danych pozyskiwanych w toku zaawansowanych badań naukowych i specjalis-tycznych. Dziś konserwatorzy współpracują ściśle ze specjalistami różnych dziedzin, w celu kom-pleksowej analizy stanu obiektów oraz wyboru najlepszych materiałów i metod postępowania konserwatorskiego.

Działania siedmiu pracowni konserwatorskich Zamku Królewskiego na Wawelu są reprezentowane przez różnorodne muzealia, obejmujące dzieła malarstwa, ceramiki, mebli, tkanin, militariów i rzemiosła artystycznego oraz zabytki archeologiczne. Dokumentacja towarzysząca obiektom ilustruje kolejne etapy konserwacji: od wstępnej oceny stanu zachowania, poprzez badania analityczne i różne działania związane z praktyką konserwatorską, aż do końcowego wyniku w postaci odrestaurowanego dzieła. Wśród eksponatów znalazły się także obiekty w trakcie konserwacji, odsłaniające kulisy postępowania konserwatorskiego. Dwudziestu pięciu pracom towarzyszą prezentacje multimedialne, oferujące pogłębioną charakterystykę szczególnie złożonych zabiegów. Na wystawie pokazywany jest film przedstawiający wszystkie wawelskie pracownie konserwatorskie.

Jedną z najważniejszych pracowni wawelskich jest Pracownia Konserwacji Tkanin Zabytkowych, a szczególnym wyzwaniem, które przed nią stoi jest opieka nad bezcenną kolekcją szesnastowiecznych arrasów flamandzkich króla Zygmunta II Augusta. Kolekcja została zrabowana pod koniec wieku XVIII przez carską Rosję, a po ponad 120 latach wróciła do Polski w bardzo złym stanie. Jeden z gobelinów prezentowanych na wystawie, niewielki arras naddrzwiowy z herbami Polski, wymagał pracochłonnej konserwacji z powodu dużych ubytków i braku obszernego fragmentu dolnej bordiury. Konserwacja polegała na utkaniu brakujących fragmentów, co zajęło ponad 740 dni pracy, ale przyniosło znakomity efekt. Łącznie pokazano na ekspozycji jedenaście tkanin i przedmiotów z elementami tekstylnymi, reprezentujących różne techniki artystyczne, a także różnorodne problemy konserwatorskie.

Wśród 17 eksponatów konserwowanych w Pracowni Konserwacji Malarstwa i Rzeźby znalazła się Madonna z Dzieciątkiem i dwoma aniołami przypisywana Sandro Botticellemu (1445–1510), jednemu z czołowych malarzy florenckiego renesansu. Konserwacja tego obrazu pokazuje, w jaki sposób działania konserwatorskie i analiza technologiczna mogą wpłynąć na rozpoznanie dzieła sztuki. Obraz był uznawany za dzieło warsztatowe, jednak jego pogłębiona analiza prze-prowadzona przez konserwatorów i naukowców ujawniła podmalowanie, pigmenty i technikę malarską charakterystyczną dla Botticellego, co otwiera możliwość atrybucji obrazu na rzecz samego mistrza. Chociaż dyskusja nad kwestią autorstwa dzieła pozostaje otwarta, to ustalenia konserwatorów pozwalają podjąć na nowo sprawę jego artystycznej proweniencji.

Do arcydzieł prezentowanych na ekspozycji należą także Chrystus błogosławiący dzieci pędzla Lucasa Cranacha starszego (1472–1553) i Vanitas autorstwa Bartholomeusa Sprangera (1546–1611). Dwa eksponowane obrazy pozostające w trakcie konserwacji, Portret kobiety Juana Carreño de Miranda (1614–1686) i Alegoria Muzyki (XVI-wieczne dzieło weneckie), ukazują problemy, z którymi stykają się konserwatorzy w pracy nad obiektami wykonanymi na różnych podłożach (płótno, drewniana tablica).

Pracownię Konserwacji Rzemiosła Artystycznego reprezentuje 11 dzieł, w tym XV-wieczny srebrny puchar, niezwykły XVIII-wieczny porcelanowy serwis miśnieński, XVI-wieczna perski kałkan (tarcza), polska karacena z XVII w. Najbardziej spektakularne zabiegi konserwatorskie dotyczyły porcelany, w tym XVIII-wiecznej wazy japońskiej rozbitej na ponad 250 kawałków i skrupulatnie sklejonej. Szczególnie czasochłonna i wymagająca technicznie okazała się konserwacja dużej (130 x 140 x 85 cm) porcelanowej grupy figuralnej Ukrzyżowanie Johanna Joachima Kaendlera (1706–1775), najznakomitszego rzeźbiarza czynnego w Królewskiej Fabryce Porcelany w Miśni. Konserwatorzy z Zamku na Wawelu współpracowali ze specjalistami z Porzellansammlung w Dreźnie i z manufaktury w Miśni, gdzie brakujące elementy zrekonstruowano przy użyciu oryginalnych form.

Przykłady konserwacji dzieł na papierze obejmują edycję ilustrowanego zielnika Plantae Selectae... Christopha Jakoba Trew (Augsburg, 1750–1773), dwa rysunki Artura Grottgera (1837–1867) i pastel Stanisława Wyspiańskiego (1869–1907). W pracowni konserwuje się także obiekty skórzane, czego przykładem jest efektowna renowacja siedziska i zaplecka ze złoconej skóry.

Konserwacja mebli prezentuje inny zestaw zagadnień konserwatorskich. Wśród 9 eksponatów odrestaurowanych w wawelskiej Pracowni Konserwacji Mebli Zabytkowych znajdują się stoły, krzesła, skrzynie i lustra z Niemiec, Francji, Polski i Włoch, datowane od roku 1580 do XIX wieku. Konserwacja tych obiektów często wymaga współpracy kilku pracowni wawelskich, czego dobry przykład oferuje XVIII-wieczna lektyka (południowa Francja lub północne Włochy), zakupiona do zbiorów zamkowych w bardzo złym stanie. W skomplikowaną renowację tego obiektu – jego drewnianej konstrukcji, tapicerki, złoceń i malowideł – zaangażowani zostali specjaliści z wszystkich wawelskich pracowni konserwatorskich.

Z konserwacją zabytków archeologicznych wiążą się problemy innej natury. Wydobywane z ziemi po wielu latach lub nawet wiekach, obiekty te są szczególnie podatne na korozję i inne formy destrukcji powodowanej przez wilgotne środowisko. Dwadzieścia dziewięć artefaktów reprezentuje różne rodzaje archeologicznych znalezisk, od wczesnośredniowiecznej biżuterii, poprzez monety, ceramikę, przedmioty z kutego żelaza, po dziecięce zabawki, takie jak skarbonka w formie świnki i gwizdek w kształcie konia.

Pracownię Konserwacji Ram reprezentuje rama, od kolistego obrazu renesansowego oraz dwie XVI-wieczne rozety (Sebastian Tauerbach, d. 1552) z wawelskich stropów kasetonowych. Konserwacja polegała tu głównie na rekonstrukcji złoceń.

Dzieje konserwacji w Zamku Królewskim na Wawelu. Konserwacja była istotnym aspektem działalności wawelskiego muzeum od chwili jego powstania. Pierwsi konserwatorzy działali na Zamku już przed oficjalnym otwarciem placówki w 1930 roku. Gdy mocą traktatu ryskiego (1921) rewindykowano z Rosji dużą liczbę zrabowanych w poprzednich stuleciach dzieł sztuki, większość z nich, a w szczególności XVI-wieczne arrasy flamandzkie, wymagała skomplikowanych i różno-rodnych zabiegów konserwatorskich. Doprowadziło to do ​​stworzenia pierwszych warsztatów w latach dwudziestych. Dały one podwaliny pod wyspecjalizowane nowoczesne pracownie z profe-sjonalnymi, wysoko wyszkolonymi konserwatorami, których pracę pokazujemy dziś na ekspozycji.

 

Prezentacja pracowni konserwatorskich.

Na zdjęciach sale wystawy.