Zegary

Zabytki sztuki zegarmistrzowskiej ilustrujące historię europejskiego zegara od XVI do XX w.

Cenny, chociaż niezbyt liczny zbiór wawelskich zegarów stanowić może istotny przyczynek do badań nad historią zegarmistrzostwa. Pośród nich znajdują się bowiem egzemplarze nowatorskie, zarówno w formie i ornamentyce, jak i w konstrukcji mechanizmów, powstałe w wiodących ośrodkach zegarmistrzostwa.

Szczególne miejsce zajmują przenośne zegary z końca XVI i XVII wieku, powstałe na terenie Rzeczypospolitej: w Gdańsku, Toruniu, Wilnie, Lublinie, oraz wykonane we Francji i w krajach niemieckich. Należą do nich liczne tak zwane kaflaki, zegary o poziomym ułożeniu mechanizmu, zamkniętego w wielobocznych, pięknie dekorowanych szkatułkach. Cieszyły się one niesłabnącym powodzeniem przez dwa stulecia, aż do późnych lat wieku XVIII. Jest także kilka zegarów tak zwanych wieżyczkowych, naśladujących architektoniczne rozwiązania wież kościelnych. Są w zbiorze wawelskim również rzadziej spotykane kreacje artystyczne o wymyślnej formie obudowy mechanizmów zegarowych, stanowiące efekt inwencji twórczej artysty i gustów zamawiającego. Do tej grupy należą między innymi zegar „monstrancjowy” oraz zegar w kształcie wazonu-urny.

Okres XVIII i XIX wieku reprezentują bardziej zróżnicowane formy czasomierzy. Obok zegarów podróżnych, tak zwanych powozowych, okrągłych, zaopatrzonych w chroniące je pudełka, znajdują się w zamkowej kolekcji: angielski zegar szafkowy, z mechanizmem poruszającym figurki tancerzy, francuskie cartele, zegary wahadłowe, umieszczane na wiszącej konsoli o obudowach dekorowanych markieterią lub płytkami barwionego rogu, szafkowe zegary podłogowe, holenderskie i angielskie czy wreszcie bardzo różnorodne zegary tak zwane kominkowe, często o alegorycznej figuralnej kompozycji, popularne zarówno w XVIII, jak i w XIX wieku.

Niewielki zespół tworzą zegarki kieszonkowe, głównie ze szwajcarskiej wytwórni Antoniego Patka, gromadzone ze względu na ich dekorację o wymowie patriotycznej związanej z polską historią.