Oficjalna sprzedaż biletów - bilety.wawel.krakow.pl

Blog Edukacyjny

/ Przeczytaj
Zapytaj kustosza
Justyna Żarnowska-Żmijewska 27.09.2022 godz. 10:00

#zapytajkustosza Stryszów

1) Czy to prawda, że kiedyś ogród, który otacza dwór był znacznie większy, ale po wojnie został zniszczony i podzielony na działki?

– Tak. Obecnie jest to resztówka parku dworskiego o powierzchni 1 hektara, kiedyś był to 10 hektarowy park w stylu angielskim, z alejkami, sadem, sadzawką, a nawet kortem tenisowym. Rozciągał się na północ od dworu. Po wojnie w wyniku parcelacji na mocy dekretu o reformie rolnej teren został podzielony. Dotyczyło to nie tylko ogrodu, ale i całego terenu należącego przed wojną do właścicieli majątku stryszowskiego.

2) Kim był Adam Suski, który wzniósł dwór?

– Adam Suski był synem Kaspra Suskiego (Casper de Castiglione) złotnika krakowskiego z pochodzenia Włocha z Florencji, właściciela dóbr suskich. W 1564 roku uzyskał nobilitację szlachecką. W wyniku małżeństwa z córką Stanisława Słupskiego, Kasper Suski został właścicielem części Stryszowa. W roku 1595 Stryszów został przejęty przez jego syna, Adama Suskiego.

3) Czy są jakieś legendy związane z tym miejscem?

– Z samym dworem nie, natomiast są legendy dotyczące Stryszowa i okolic, między innymi jedna z nich głosi, że ziemie stryszowskie w X wieku odwiedził św. Wojciech. Wyznaczył sobie w tych rejonach trasę wiodącą go do Mucharza, w którym głosił słowo Boże. Przemierzając ten teren, nie miał nawet ze sobą wody. Kiedy poczuł zmęczenie i wielkie pragnienie, usiadł, by chwilę odpocząć. Laską, którą się podpierał, uderzył w skałę i w tym miejscu wytrysnęło źródło zimnej wody. Ugasiwszy pragnienie, św. Wojciech ruszył w dalszą wędrówkę, a ze źródła nadal wypływała czysta woda. Ludzie przyprowadzali do źródła chorych, wierząc, że to miejsce i skarb, jaki stanowiła cudowna woda, pomoże im wrócić do zdrowia. Legenda o św. Wojciechu zmobilizowała lokalną ludność do wybudowania w 1768 roku figury poświęconej temu świętemu, z czasem wybudowano także studnię, nazwaną na cześć świętego "Studnią św. Wojciecha".

4) Jaką funkcję pełnił niegdyś dwór w Stryszowie?

– Początkowo pełnił rolę dworu obronnego, otoczonego kamiennym murem. Po przebudowie w pierwszej połowie XVIII wieku zaczął pełnić funkcję rezydencji mieszkalnej.

5) Jaka jest jego historia?

– Dwór stryszowski został wzniesiony pod koniec wieku XVI najprawdopodobniej przez Adama Suskiego. Zachowane do dzisiaj dwie przypory od wschodu i południa sugerują, że pierwotnie kształt dworu miał postać wieży obronnej, mieszkalnej, co znajduje potwierdzenie w grubości murów części parterowej, zbudowanych z ciosów piaskowcowych spajanych wapnem. W wieku XVII architektura dworu prawdopodobnie uległa rozmaitym zmianom. Obecna postać dworu jest XVIII-wieczna. Jest wynikiem przebudowy dokonanej przez Kazimierza Wilkońskiego w 1741 roku. Wtedy to dwór z obronnego stał się siedzibą bardziej rezydencyjną, nabierając pewnych cech barokowych. Budynek opięto kamiennymi, skośnymi przyporami. Wtedy to na ścianach parteru wzniesiono częściowo drewniane, częściowo murowane z cegły i kamienia piętro. Jego trzy ściany okolono drewnianym gankiem z kandelabrowymi słupami podtrzymującymi okap dachu i z balustradą o balansach jednolalkowych[PS1] [JŻ2] . Wszystkie ściany zewnętrzne i wewnętrzne oraz stropy ozdobiono barokową polichromią, do dziś zachowaną w salonie oraz dawnej kaplicy. Polichromię wykonano techniką temperową na podkładzie kredowym, o motywach roślinnych i w kształcie kasetonów. W kaplicy przedstawia na suficie w prostokątnej ramie o wklęsłych narożnikach kartusz z herbem Odrowąż (Wilkońskich) na tle panopliów, natomiast na ścianach zachowały się słabo czytelne freski o tematyce religijnej. Na drewnianym stropie zaś – czteropolowa tarcza herbowa: Odrowąż, Łabędź, Rawicz (czwarte pole trudne do odczytania), która potwierdza dane dotyczące siedemnasto- i osiemnastowiecznych właścicieli dworu.

Kolejnej modernizacji budynku dokonał Julian Gorczyński. Większość polichromii została wymyta, a na ścianach zamalowana. Zewnętrzną polichromię pokryto tynkiem. W tym czasie od północy został urządzony park angielski. Od wschodu dobudowano dwupiętrową oficynę, dzięki której powiększono przestrzeń mieszkalną. Zmieniono stolarkę okienną, wymurowano dwa klasycystyczne kominki w salonie i pomieszczeniu w północnym trakcie budynku. Zmodernizowano budynki zaplecza gospodarczego. Na miejscu drewnianych zabudowań powstały murowane – spichlerz, obora oraz późno-klasycystyczna rządcówka. Jeszcze w XVI wieku Stryszów pozostawał własnością rodziny Słupskich. Stanisław Słupski oddał swoją część w posagu córce Magdalenie, zaślubionej Kasprowi Suskiemu vel Casper de Castiglione. W roku 1595 Stryszów został przejęty przez jego syna, Adama Suskiego. Rodzina Suskich posiadała Stryszów jeszcze do końca XVII wieku, pod koniec którego wieś przechodziła z rąk do rąk, aż na początku XVIII wieku przypadła Wilkońskim herbu Odrowąż. Z kronik kościelnych pochodzących z lat 80. XVII wieku można dowiedzieć się, że właścicielem dworu w tym czasie był Michał Wilkoński herbu Odrowąż, podstoli podolski. Jak wynika z zapisków kronikarskich ks. Jana Rzepeckiego, proboszcza parafii stryszowskiej w latach 20. XVIII wieku jako właściciel dworu pojawia się Kazimierz Odrowąż Wilkoński, chorąży księstwa zatorskiego i oświęcimskiego. Kazimierz i jego żona Krystyna dokonali w roku 1741 przebudowy dworu. Kazimierz Wilkoński zmarł w 1748 roku, został pochowany w Kalwarii Zebrzydowskiej. Na początku XIX wieku dwór wraz z dobrami zakupił Józef Kalasanty Gorczyński, który w latach 1818–1828 pełnił urząd syndyka klasztoru oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Na stanowisko to bernardyni wybierali ludzi wpływowych i bogatych. Józef zmarł w 1828 roku, przekazawszy dwór i dobra synowi Julianowi. W drugiej połowie XIX wieku wnuczka Józefa Kalasantego Gorczyńskiego, Rozalia Gorczyńska, wyszła za mąż za hrabiego Franciszka Łubieńskiego herbu Pomian. Łubieńscy byli właścicielami Stryszowa do I wojny światowej. Po wojnie klucz stryszowski przypadł córce Łubieńskiego, Marii, która wyszła za mąż za Kazimierza Skrochowskiego. Ostatnią mieszkanką dworu była Anna Łubieńska, najmłodsza córka Rozalii z Gorczyńskich i Franciszka Łubieńskich. W okresie okupacji (1939–1945) dwór objęli w administrację Niemcy i umieścili w nim szkołę rolniczą. W parku powstały plantacje rabarbaru.

Po 1945 roku, na mocy dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 1944 roku o reformie rolnej, majątek został upaństwowiony, część gruntów rozparcelowano, część – wraz z budynkami folwarcznymi – użytkowało PGR, a następnie Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna „Chełm”. Dwór wraz z zabytkowym spichlerzem i oficyną dworską przeszedł na rzecz władz gromadzkich. W salonie znalazła miejsce suszarnia rzepaku, w innych pokojach składowano zboże, w części parterowej nawozy sztuczne.

W roku 1957 Wojewódzki Konserwator Zabytków w Krakowie dr Hanna Pieńkowska podjęła działania o uratowanie dworu, a następnie jego renowację, której podstawą była następująca opinia: „Dwór w Stryszowie posiada dużą wartość zabytkową i artystyczną, a jego znaczenie dla kultury narodowej w wyniku dokonanych odkryć wydatnie wzrosło.” Budynek został wpisany do rejestru dóbr kultury. W 1968 roku odremontowany dwór został przejęty przez Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, które przeznaczyły budynek na obiekt kolonijny. W roku 1969 utworzono tu oddział zbiorów wawelskich, dwór zaczął pełnić funkcję muzealną.

6) Jak to się stało, że dwór został oddziałem Wawelu? Czy ma jakieś związki z rodziną królewską?

– Nie ma to żadnych związków z rodziną królewską. W latach 50. XX wieku budynek dworu zaczął niszczeć, zdecydowano więc o jego rozbiórce. Na szczęście dzięki staraniom Wojewódzki[PS1] [JŻ2] ego Konserwatora Zabytków w Krakowie dr Hanny Pieńkowskiej podjęto się jego renowacji i wpisano dwór do rejestru dóbr kultury. Odremontowany w 1968 roku został przejęty przez Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, które przeznaczyły budynek na obiekt kolonijny. W roku 1969 utworzono tu oddział zbiorów wawelskich, dwór zaczął pełnić funkcję muzealną.

Komentarze

Wpisz treść wiadomości
Wpisz swoje imię i nazwisko
Podaj prawidłowy e-mail
T_FORM_ERROR_RATE
Zaznacz to pole
DODAJ KOMENTARZ

Król będzie tak dobry jak jego nauczyciel

14.10.2025
Wychowanie i edukacja dzieci królewskich stanowiły zawsze w państwach monarchicznych sprawę największej wagi. Również na wawelskim dworze rozumiano, że odpowiednie przygotowanie władcy stanowić może klucz dla powodzenia państwa i dynastii.

W serii "Edukacja królów na Wawelu" postaramy się Wam przybliżyć historię związaną z edukacją królewskich dzieci na dworze Jagiellonów w Krakowie.

Autorem artykułu jest Paweł Neumann-Karpiński z Działu Edukacji ZKnW.

Mowa znaczków pocztowych - zapomniany kod zakochanych

01.10.2025
Czy wiesz, że jeszcze sto lat temu zwykły znaczek pocztowy mógł zastąpić cały list? Chcesz się dowiedzieć, jakie znaczenie miało przyklejanie znaczków na różne sposoby? Przeczytaj artykuł Katarzyny Pająk, kustoszki z Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu i kuratorki wystawy "Wawel na dawnej pocztówce".

Studia Waweliana. Wawelska historia daru Karoliny Lanckorońskiej

11.08.2025
W 127. rocznicę urodzin Karoliny Lanckorońskiej zapraszamy do zapoznania się z artykułem na temat jej darowizny na rzecz Zamku Królewskiego na Wawelu.

#zapytaj kustosza Wawel na dawnej pocztówce

29.07.2025
Zapraszamy do zapoznania się z odpowiedziami kuratorki Katarzyny Pająk na temat pocztówek.
Zobacz wszystkie