Jacob Mertens i malarstwo krakowskie około roku 1600

Przed nami wybitne, chociaż mało znane, w większości nigdy niepokazywane w muzeach dzieła. Zamek Królewski na Wawelu inauguruje 2023 rok nową wystawą czasową Jacob Mertens i malarstwo krakowskie około roku 1600.

To obiekty utrzymane w manierze typowej dla sztuki niderlandzkiej, które wyszły spod pędzla artysty uznawanego za mistrza detalu, urodzonego i wykształconego w Antwerpii, osiadłego i tworzącego w Krakowie. Kuratorzy akcentują w przestrzeni wystawy m.in. interesujące zjawisko przenikania wpływów niderlandzkich do Polski w XVII wieku.
Dzięki zgromadzonym dziełom spojrzymy również na Kraków jako na prężne centrum artystyczne doby baroku.

na ciemnoniebieskiej ścianie wisi pięć obrazów o tematyce religijnej

Na ekspozycji zaprezentowano ponad trzydzieści eksponatów: obrazów, a także innych dzieł (rysunek, rzeźby z kości słoniowej) wykonanych ok. 1600 roku. Interesującym zabytkiem jest ołtarz z warsztatu Jakuba Mertensa. Jego najważniejszą część stanowi wyjątkowo wysokiej klasy Zwiastowanie sygnowane przez artystę, znajdujące się obecnie w Prałatówce przy kościele Mariackim.

z lewej strony fragmenty religijnych obrazów, w tle obraz z Matką Boską, któa na kolanach trzyma Dzieciątko; z pawej strony siedząca postać kobieca w czerwonej szacie

Pośród licznych dzieł malarstwa powstałych w Krakowie na przełomie XVI i XVII stulecia grupa obrazów eksponowanych w Prałatówce, siedzibie archiprezbiterów kościoła Mariackiego, wyróżnia się nieprzeciętnymi walorami artystycznymi. Dokonana ostatnio wzorowa konserwacja tych malowideł przywróciła im pierwotny charakter i ujawniła w całej pełni ich piękno. Zobaczymy m.in. dwie, duże kwatery z nastaw ołtarzowych o charakterze niderlandzkim pochodzące z kościoła Mariackiego w Krakowie oraz kościoła Dominikanów pw. św. Jakuba w Sandomierzu (zapewne wykonana w Krakowie). Dopełnieniem tych zabytków będą związane z Krakowem dzieła malarstwa, niepokazywane dotąd na wystawach muzealnych, takie jak: Ostatnia Wieczerza z kościoła św. Piotra, Matka Boska z Dzieciątkiemoraz świętymi Janem Chrzcicielem i Janem Ewangelistą z katedry na Wawelu, albo Wizja Świętej Jadwigi przed krucyfiksem z kościoła św. Krzyża. Przyjrzymy się również Zmartwychwstaniu Chrystusa wiązanemu z malarzem Tobiaszem Fendtem, gdzie w tle obrazu ukazana została panorama Krakowa.

fragment obrazu z postacią anioła, który podnosi do góry lewą rękę, w tle inne obrazy w złoconych ramach

– Pokazujemy dzieła z trudno dostępnych kolekcji i zbiorów, których zadaniem będzie poszerzenie kontekstu i zbudowanie obrazu zjawisk takich, jak drogi przenikania inspiracji niderlandzkich, powtarzalność rozwiązań formalnych i popularność motywów ikonograficznych, a także dzieł mistrzów niderlandzkich w Europie Środkowej XVI/XVII wieku – mówi Krzysztof Czyżewski, kustosz Zamku Królewskiego na Wawelu, pracujący nad scenariuszem ekspozycji wraz z profesorem Markiem Walczakiem, Dyrektorem Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kuratorzy pragną również zwrócić uwagę na interesujące zjawisko przenikania rozwiązań niderlandzkich do Polski w XVII wieku na przykładzie dzieł niewielkich rozmiarów. – Wykonywanych w różnych technikach artystycznych, np. rysunków (projekt wiszącego świecznika z figurką Matki Boskiej w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, a także reliefów z kości słoniowej. Dziełem zupełnie wyjątkowym w skali nie tylko Polski jest naturalnej wielkości grupa Opłakiwania Chrystusa wyrzeźbiona w wosku, z kościoła w Górze Kalwarii – wymienia prof. Marek Walczak.

fragment obrazu, po lewej anioł w bogato zdobionej czerwonej szacie, lewa ręka uniesiona do góry, po prawej Maria z ręką na pierci, między nimi gołąbek, w tle wnętrze jakiegoś pomieszczenia

Jacob Mertens, "Zwiastowanie Marii", Kraków, około 1600; Kraków, bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Jacob Mertens był synem Peetera Mertensa i Cathlijne van Schoor, a rzemiosła uczył się w warsztacie Huybrechta (Huberta) Bruggemana.
O życiu i twórczości tego mistrza niewiele wiadomo, nie sposób więc określić, jaki wpływ wywarł na ucznia. Nie znamy też daty i przyczyny wyjazdu Mertensa z rodzinnego miasta, bez wątpienia jednak postanowił on osiedlić się w Krakowie na stałe, skoro 23 października 1589 roku wstąpił do miejscowego cechu malarzy, a w roku 1595 przyjął prawo miejskie. Tutaj też pojął za żonę Barbarę, wdowę po malarzu Pawle Czumturnie (Tomtornie). Jacob zapisał żonie 1500 zł w testamencie, który sporządził w 1598 roku w związku z planami podróży w rodzinne strony. Odwiedziny we Flandrii umożliwiły mu zapewne zapoznanie się z bieżącym życiem artystycznym, a szczególnie z fundacjami realizowanymi wówczas w antwerpskiej katedrze, której wyposażenie było stopniowo uzupełniane po kalwińskich wystąpieniach ikonoklastycznych w latach 1566 i 1581. Zmarł przed 26 czerwca 1609 roku.