Wyczółkowski odnaleziony

W grudniu 2021 roku powrócił na Wawel utracony w czasie II wojny światowej pastel o podwójnym tytule Góralka / Wiejska dziewczyna w żółtej chuście Leona Wyczółkowskiego (1852–1936).

Poszukiwane dzieło pojawiło się w grudniu 2020 roku na krajowym rynku dzieł sztuki. Zostało rozpoznane, a następnie odzyskane przez pracowników Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. To ważne wydarzenie stało się inspiracją dla wystawy skomponowanej wokół trzech zagadnień: strat wojennych i procesu ich poszukiwania, postaci Leona Pinińskiego – jego kolekcji i działalności na rzecz Wawelu oraz samego wzgórza wawelskiego i jego architektury jako motywu stale obecnego w twórczości Wyczółkowskiego. Związany przez wiele lat z Krakowem znakomity malarz, rysownik i grafik często ukazywał zabytkową architekturę miasta.

Szczególne miejsce na wystawie zajmuje odzyskany pastel, powstały w 1900 roku i niedługo potem zakupiony przez Leona Pinińskiego. Liryczny wizerunek młodej zamyślonej dziewczyny w stroju ludowym jest nie tylko dowodem zainteresowania artysty wsią i jej mieszkańcami, ale też jego talentu jako portrecisty.
Uwagę przyciąga swobodna poza modelki i żółta wzorzysta chusta zawiązana z tyłu głowy, stanowiąca główny akcent kolorystyczny obrazu.

Pastel pochodzi z kolekcji Leona Pinińskiego (1857–1938) – związanego ze Lwowem prawnika, polityka, profesora, a potem rektora tamtejszego uniwersytetu, znawcy i kolekcjonera sztuki.

W okresie gdy Piniński pełnił urząd namiestnika Galicji (1898–1903), Wyczółkowski namalował jego portret (1899) prezentowany na wystawie. Wawel był bliski Pinińskiemu, który najpierw zaangażował się w odzyskanie zamku z rąk wojska austriackiego, a później w jego urządzanie.

Będąc członkiem Komitetów wawelskich, wypowiadał się, często krytycznie, o pracach restauracyjnych prowadzonych przez Adolfa Szyszko-Bohusza. Zabierał głos m.in. w sprawie cyklu Głowy wawelskie Xawerego Dunikowskiego i plafonów wawelskich. W roku 1931, chcąc podarować Państwowym Zbiorom Sztuki na Wawelu część kolekcji, powołał Fundację Wawelską im. Leona hr. Pinińskiego, zatwierdzoną przez wojewodę lwowskiego w roku 1935. Był właścicielem pastelu Krajobraz tatrzański, jednego z wielu dzieł stworzonych przez Wyczółkowskiego podczas pobytów w Zakopanem – do grupy tej należą także prace symboliczne, inspirowane motywami i legendami tatrzańskimi.

O związkach Pinińskiego z dawną siedzibą królów przypominają prezentowane na wystawie widoki Wawelu. Wyczółkowski chętnie podejmował tematykę wawelską, ukazując wzgórze z różnych punktów, dziedziniec arkadowy, a także – wyjątkowo – wnętrza zamkowe. Oglądając piękne, nasycone światłem widoki krużganków arkadowych (1916–1918), trzeba pamiętać, że celem autora nie było osiągnięcie fotograficznej dokładności, lecz stworzenie kompozycji o dużych walorach artystycznych. By uzyskać harmonię barwną, doda fryz podstropowy, w rzeczywistości niezachowany w całości. Wyczółkowski czasem opracowywał wybrany motyw w różnych technikach – przykładem wykusz w skrzydle zachodnim oraz efektowny, otwierający się spod Wyczółkowski odnaleziony łuku bramy zw. Berrecciego widok na dziedziniec arkadowy. Obie prace mają wersje litograficzne.

Z kolei w Widoku z okna zamku na dziedziniec arkadowy (1918) artysta zastosował podobny zabieg jak w autolitografii Kaplica Zygmuntowska z teki Wawel I.II (1911/1912) – ukazał skrzydła zamku widziane poprzez ciemną kratownicę okna, która wyznacza pion i poziom kompozycji.
Uwagę zwraca Wawel od północy, ujęty z dachu domu na rogu ulic Grodzkiej i Senackiej.

Wystawę zamykają dwie prace związane tematycznie z katedrą, nieustannie przewijającą się w twórczości Wyczółkowskiego. Pierwsza to pastel Racjonał i tzw. skrzyneczka królowej Jadwigi, będący autorską repliką dzieła z cyklu Skarbiec wawelski z roku 1907, przechowywanego w Muzeum Narodowym w Warszawie. Druga to akwarela ukazująca nagrobek królowej Anny Jagiellonki w kaplicy Zygmuntowskiej.

1. Zapraszamy do skorzystania z programu edukacyjnego towarzyszącego wystawie. Zróżnicowane tematycznie wydarzenia przybliżą dzieła prezentowane na wystawie i staną się podstawą do pogłębiania wiedzy na temat życia i twórczości artysty. Na pasmo dla młodzieży i dorosłych składają się spotkania podejmujące między innymi temat kolekcjonowania i ochrony zabytków, a także procesu odzyskiwania strat wojennych. Wybrane wydarzenia wzbogacone będą o audiodeskrypcję, tłumaczenie na polski język migowy oraz język ukraiński. W ciepłej, miłej a przede wszystkim twórczej atmosferze odbywać się będą spotkania edukacyjne dla rodzin z dziećmi. Przyczynią się one do integracji lokalnej społeczności z przebywającymi w Krakowie gośćmi z Ukrainy.

Kalendarium
19 maja 2022, godz. 18.00–19.00, Wykład Powrót straty wojennej, czyli o związkach Pinińskiego i Wyczółkowskiego z Wawelem
27 maja 2022, godz. 12.00–13.00, Oprowadzanie kuratorskie
9 czerwca 2022, godz. 12.00–13.00, Oprowadzanie dla rodzin z dziećmi
10 czerwca 2022, godz. 15.30–16.30, Oprowadzanie w polskim języku migowym
11 czerwca 2022, godz. 14.00–16.00, Szkicowanie na dziedzińcu arkadowym
23 czerwca 2022, godz. 12.00–13.30, Warsztaty rodzinne
24 czerwca 2022, godz. 12.00–13.00, Oprowadzanie tematyczne Ukraińskie inspiracje Leona Wyczółkowskiego
7 lipca 2022, godz. 12.00–13.00, Oprowadzanie dla rodzin z dziećmi
14 lipca 2022, godz. 15.30–16.30, Oprowadzanie z audiodeskrypcją
28 lipca 2022, godz. 12.00–13.30, Warsztaty rodzinne
29 lipca 2022, godz. 15.30–16.30, Oprowadzanie tematyczne Kraków i wzgórze wawelskie w twórczości Leona Wyczółkowskiego

LINK DO PEŁNEGO PROGRAMU