Skarbiec Koronny

Ekspozycja ideowo nawiązuje do mieszczącej się tu niegdyś historycznej instytucji – Skarbca Koronnego, widomego znaku suwerenności Królestwa Polskiego, a następnie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Od XIV wieku w Skarbcu przechowywano insygnia władzy królewskiej (korony, berła, jabłka, miecz zwany Szczerbcem), a także rozmaite precjoza i osobliwości składające się na oficjalny majątek państwa. Jednocześnie w zamku istniał prywatny skarbiec monarchy, złożony z osobistych insygniów, kosztowności oraz paradnych naczyń. Zasoby Skarbca Koronnego pomnażane przez dary dyplomatyczne i zapisy królów, w tym ogromną kolekcję klejnotów legowaną testamentem przez Zygmunta Augusta, nie były ogólnodostępne. Pojedyncze precjoza wyjmowano zeń jedynie przy wyjątkowych okazjach, przede wszystkim na koronacje i inne uroczystości rangi państwowej.

Systematycznie spisywano zawartość Skarbca podczas tak zwanych lustracji. Pierwszy specjalny publiczny pokaz insygniów odbył się dopiero w 1792 roku. Trzy lata później Prusacy włamali się do Skarbca i zrabowali prawie doszczętnie jego zawartość. Po zniszczeniu przez nich insygniów koronacyjnych i zatraceniu niemal wszystkich skarbcowych precjozów obecna ekspozycja może jedynie nawiązywać do dawnej świetności tego miejsca. Od 1930 roku systematycznie wzbogacana gromadzi znaczące dzieła sztuki i pamiątki historyczne, w tym kilka pozostałości z dawnego zasobu Skarbca Koronnego, na czele ze Szczerbcem – najważniejszą polską pamiątką historyczną.

Jedne z najważniejszych znaków suwerenności Rzeczypospolitej, jakimi są chorągwie, należą do zabytków najbardziej nietrwałych. Ich delikatna materia łatwo ulegała destrukcji, dlatego stan zachowania pojedynczych ocalałych okazów pozostawia wiele do życzenia. Wśród nich wyróżnia się najstarsza dotrwała w oryginale staropolska chorągiew wykonana na koronację Katarzyny, trzeciej żony Zygmunta Augusta, celebrowaną w Krakowie 30 lipca 1553 roku.

Głównym elementem budującym narrację i atmosferę tej sali jest wyeksponowanie pośrodku zbioru kufli oraz innych srebrnych i złotych naczyń. Ich ustawienie na stole w jednoznaczny, ale twórczy sposób nawiązuje do rzędu stołów skarbcowych, na których stawiano kosztowności w historycznym Skarbcu Koronnym. Najcenniejsza w Polsce kolekcja paradnych sreber kredensowych, zarówno polskich (Gdańsk, Toruń, Wilno), jak i z najważniejszych europejskich ośrodków złotniczych (Augsburg, Hamburg, Norymberga, Berlin), ma przywoływać królewskie bogactwo z czasów świetności Rzeczypospolitej. Uzupełnieniem znakomitej kolekcji naczyń zdobionych numizmatami jest niewielki zbiór polskich lub z Polską związanych medali i złotych monet, w którym znalazło się kilka wyjątkowych okazów. Nagrodowy oraz upominkowy charakter mają staropolskie ordery – to jeden z najcenniejszych zbiorów tego rodzaju, zawierający egzemplarze unikatowe w skali światowej.