Badania ogrodów

Prace konserwatorskie na terenie dawnych ogrodów objęto nadzorem działu archeologii w 1999 roku.

W roku 1999 dział archeologii Zamku Królewskiego objął nadzorem (Zbigniew Pianowski, Janusz Firlet) prace konserwatorskie, podjęte na obszarze przed wschodnią elewacją pałacu na Wawelu. Teren ten, ukształtowany obecnie w formie dwu tarasów, zajmowały w okresie od XVI do XVIII wieku Ogrody Królewskie.

Prace ziemne, obniżające poziom tarasu górnego, doprowadziły do pierwszych odkryć – fragmentów renesansowych schodów przy elewacji pałacu, a także muru oporowego tarasu. W ścianie pałacu ujawniono wyloty szesnastowiecznych latryn; pojawiły się tu także nieznane elementy rezydencji gotyckiej.

Fot. 1. Górny taras Ogrodów Królewskich, z odsłoniętą częścią ścieżek renesansowych
(fot. Janusz Firlet)

Dalsze badania ujawniły odcinki regularnie rozplanowanych chodników ceglanych i prostokątnych kwater ziemnych, w północnej partii tarasu. Rachunki budowy pałacu informowały, iż kompozycja ogrodowa sub turri Jordanka i ante fontem (studnia w piwnicy) powstała w 1541 roku.

Fot. 2. Ceglane chodniki i kwatery ziemne przy elewacji pałacu
(fot. Janusz Firlet)

Systematyczne badania dolnego tarasu ogrodów rozpoczęto w 2002 roku. Przy południowej kurtynie muru obwodowego odsłonięto części fundamentu renesansowej budowli, sytuowanej w południowo-wschodnim narożu tarasu. Między ścianą budowli a murami obwodowymi odkryto drogę z nawierzchnią ułożoną z cegły „palcówki”, jeszcze w XVI wieku naprawioną brukiem kamiennym w narożu ogrodów.

Fot. 3. Dolny taras, droga ceglana i bruk kamienny przy murze obwodowym
(fot. Janusz Firlet)

Dalsze wykopaliska (lata 2003–2006), odsłoniły pozostałą część fundamentów prostokątnej (wymiary ok. 8 × 25 m) budowli murowanej, usytuowanej wzdłuż osi wschód–zachód, o wnętrzu podzielonym na kwadratowe pomieszczenia, z kilkoma poziomami użytkowania. Renesansowa budowla pełniła funkcje ogrodowe – może był to ozdobny pawilon, opisywany w źródłach szesnastowiecznych jako „Raj”.

Fot. 4. Fundamenty budowli ogrodowej
(fot. Janusz Firlet)

W pobliżu budowli odkryto zespół detali architektonicznych – fragmenty tympanonów, archiwolt, pilastrów z wyszukaną dekoracją rzeźbiarską) [fot. 5]. Poddany konserwacji detal (obecnie na wystawie Wawel Zaginiony) może pochodzić z demolacji wnętrz pałacu lub – co bardziej prawdopodobne – stanowić wyposażenie opisywanych w źródłach obiektów ogrodowych. Układ dwupoziomowych ogrodów łączył (odkryty częściowo) trakt komunikacyjny, zmierzający od portalu z gankiem w elewacji pałacu do bramy zamkowej w murze obwodowym. Tym zdobionym architektonicznie obejściem, obok budowli ogrodowej, noszono schorowanego Zygmunta Starego do królewskiej łaźni z ogrodem u stóp zamku.

Fot. 5. Detale renesansowe przy fundamencie budowli
(fot. Janusz Firlet)