Cranach na Wawelu

Cranach na Wawelu jest wystawą zbudowaną wokół jednego z najcenniejszych obrazów przechowywanych w Polsce: arcydzieła Lucasa Cranacha starszego Madonna pod jodłami ze zbiorów Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu. Drugim ważnym dziełem jest, prezentowane po raz pierwszy publicznie, odnalezione w krakowskim klasztorze oo. Franciszkanów malowidło Madonna z Dzieciątkiem wśród tańczących aniołków, wiązane z tymże artystą i jego warsztatem. Ekspozycję uzupełniają trzy prace ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu: Chrystus błogosławiący dzieci oraz Portret Jerzego Brodatego Lucasa Cranacha starszego, będący depozytem Polskiej Akademii Umiejętności, a także Portret młodego mężczyzny Lucasa Cranacha młodszego. Prezentowane obrazy pozwalają prześledzić główne tendencje i przemiany stylowe w warsztacie Cranacha starszego. 




Sprzedaż biletów:

• kasa w Centrum Promocji i Informacji
  codziennie 9:00-16:30
• kasa przy Bramie Herbowej
  poniedziałek 9:00-12:15
  wtorek-niedziela 9:00-16:15
• online

Lucas Cranach starszy uważany jest – obok Albrechta Dürera – za najważniejszego niemieckiego artystę renesansowego, którego twórczość wywarła silny wpływ na sztukę Europy Środkowej. Żyjący w latach 1472–1553 malarz i grafik pochodził z miejscowości Kronach (Górna Frankonia), od nazwy której przyjął formę nazwiska. Początkowo kształcił się pod okiem ojca Hansa, następnie prawdopodobnie w Norymberdze. Od 1501 roku przebywał w Wiedniu, gdzie mieścił się dwór cesarza Maksymiliana I; tam zetknął się z twórczością artystów tzw. szkoły naddunajskiej, których wpływ widoczny jest w pejzażowych tłach jego kompozycji.

W 1505 roku Cranach został nadwornym malarzem księcia elektora Saksonii Fryderyka III Mądrego (1463–1525), który trzy lata później nadał mu herb (wąż w koronie ze skrzydłami nietoperza i pierścieniem), używany następnie przez artystę jako znak mistrzowski i warsztatowy. W Wittenberdze, gdzie osiadł na blisko czterdzieści lat, rozwinął olbrzymią pracownię malarską i graficzną, a dzięki talentowi do interesów dołączył do grona najzamożniejszych obywateli miasta. Posiadał oficynę wydawniczą, księgarnię i papiernię, dzięki czemu mógł tanio drukować i dystrybuować grafiki. Był właścicielem lasu, tartaku i stolarni, co ułatwiało mu pozyskiwanie materiałów na podobrazia i ich niedrogą obróbkę, a także apteki umożliwiającej import pigmentów po cenach hurtowych. Wpływy i majątek spowodowały, że został członkiem rady miejskiej, a nawet burmistrzem, goszczącym w swoim domu króla Danii Christiana II.

Lucas Cranach przyjaźnił się z Marcinem Lutrem, był świadkiem na jego ślubie z Kathariną von Bora i ojcem chrzestnym ich pierwszego syna. Równie bliski kontakt utrzymywał z kręgiem humanistów wittenberskiego uniwersytetu, zwłaszcza z Filipem Melanchtonem. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom swoich luterańskich przyjaciół, wypracował nowe schematy ikonograficzne, które na dobre utrwaliły się w sztuce protestanckiej. Setki dzieł malarskich i graficznych stworzył wspólnie z synami: Hansem (1513–1537) i Lucasem młodszym (1515–1586) oraz licznymi współpracownikami w świetnie prosperującej pracowni. Zmarł w sędziwym wieku osiemdziesięciu jeden lat w Weimarze, gdzie spędził ostatnie trzy lata. Pracownię po nim objął syn Lucas.

Arcydzieło Lucasa Cranacha starszego "Madonna pod jodłami" namalowane około 1510 roku, przez ponad czterysta lat znajdowało się w katedrze wrocławskiej, a od początku XX wieku było przechowywane w jej skarbcu. Powojenna historia obrazu może posłużyć za podstawę scenariusza sensacyjnego thrillera: w roku 1946 niemiecki duchowny Siegfried Zimmer oraz wykonujący konserwację obrazu Georg Kupke przygotowali na starych deskach kopię Madonny i zamienili ją z oryginałem, który wywieziono do Niemiec. Oszustwo wykryła na początku lat 60. Daniela Stankiewicz, konserwatorka z wrocławskiego Muzeum Narodowego, gdy kopia – nadal uważana za oryginał – miała zostać poddana zabiegom konserwatorskim. Oryginalny obraz Cranacha, oferowany do sprzedaży różnym muzeom, trafił ostatecznie w prywatne ręce i po wieloletnich staraniach w 2012 roku powrócił do Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu.

Eksponowana po raz pierwszy "Madonna z Dzieciątkiem wśród tańczących aniołków" z klasztoru oo. Franciszkanów w Krakowie została przekazana na początku 2021 roku do wawelskiej Pracowni Konserwacji Malarstwa i Rzeźby. Wstępne badania ujawniły rysunek wykonany zmienną siłą nacisku i różną szerokością, świadczący o autorskich zmianach, których dokonywano w trakcie pracy nad obrazem. Dotyczą one głównie dłoni Madonny, a przesunięcia pierwotnych linii rysunku w stosunku do ostatecznych zarysów kompozycji malarskiej widoczne są także w innych miejscach, jak usta Madonny czy twarz Dzieciątka. Pomimo tego, że badania dopiero trwają, a ostateczna ocena udziału mistrza nie jest rozstrzygnięta, wawelscy muzealnicy postanowili pokazać dzieło szerszej publiczności. Główny konserwator wawelski, dr hab. Ewa Wiłkojć, oczyściła lico obrazu i wraz z zespołem zabezpieczyła deski na odwrocie kompozycji przed dalszą destrukcją.

Ostatnia prezentowana praca Cranacha o tematyce nowotestamentowej – "Chrystus błogosławiący dzieci" – wykonana zapewne krótko po roku 1537, jest jedną z najlepszych wersji tej kompozycji, ważnej w ikonografii reformacji, eksponującej wartości humanistyczne i miłość bliźniego. Obraz został nabyty do Państwowych Zbiorów Sztuki od biskupa Ignacego Dubowskiego z Wołynia w 1922 roku i sześć lat później przekazany na Wawel. Wywieziony pod koniec wojny, podobnie jak "Madonna pod jodłami", został odnaleziony w Wiedniu i w 1947 roku powrócił do Polski, a w roku 1968 – na Wawel.

O artyście i konwencji ikonograficznej opowiada dr Joanna Winiewicz-Wolska – kustosz Zbiorów Malarstwa Zamku Królewskiego na Wawelu.

Wizerunek Jerzego Brodatego (1471–1539), księcia elektora saskiego (po 1534), autorstwa Cranacha ojca, i "Portret młodego mężczyzny" (1550) autorstwa syna są przykładem masowej produkcji warsztatu w Wittenberdze, który w zależności od zapotrzebowania oferował podobizny dostosowane formatem i jakością wykonania do możliwości finansowych klienta. Portrety Lucasa Cranacha młodszego wyróżniają się nieco sztywniejszą pozą modela, delikatnym, finezyjnym potraktowaniem partii włosów, chłodną i jaśniejszą tonacją, szmaragdowoniebieskim tłem oraz gładką powierzchnią malowidła.

Nie jest przypadkiem, że obrazy Lucasa Cranacha starszego, mistrza renesansu niemieckiego, prezentowane są na Wawelu – zamku znanym z renesansowej architektury. Sportretowany przez Cranacha Jerzy Brodaty był mężem Barbary, córki Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Według jednego z badaczy obraz ten miał pierwotnie znajdować się w zbiorach wawelskich. Podobiznę elektora saskiego Jana Fryderyka I, jego żony Sybilli i ich trzech synów oraz konterfekt Ernesta Brunszwickiego zamówił Zygmunt II August za pośrednictwem swego kuzyna Albrechta Hohenzollerna do galerii wybitnych postaci na zamku w Wilnie, dokąd zostały dostarczone w roku 1547. Do najbardziej zaś znanych portretów Jagiellonów należy zespół dziesięciu niewielkich rozmiarów obrazów na blasze ze zbiorów Muzeum Książąt Czartoryskich, namalowanych w 1556 roku i opatrzonych sygnaturą warsztatu Lucasa Cranacha młodszego. Obrazy wiązane z kręgiem Cranacha starszego znajdują się w krakowskich zbiorach kościelnych, m.in. w kościele Bożego Ciała i w muzeum Misjonarzy na Stradomiu (dawniej w katedrze wawelskiej).

Nasza wystawa otwierana jest w przeddzień 550. rocznicy urodzin Albrechta Dürera (21 V 1471), którego brat Hans zaprojektował i częściowo namalował w komnacie II piętra wawelskiego zamku fryz tzw. turniejowy, oparty w dużej mierze na grafikach Lucasa Cranacha starszego. Ekspozycja zostanie zamknięta z końcem października, przed jubileuszem 550. urodzin Lucasa Cranacha starszego, który był tylko o rok młodszy od Albrechta. Oto jak dwie najważniejsze dynastie artystyczne renesansowych Niemiec połączyły się symbolicznie na Wawelu.

Partnerzy: Klasztor oo. Franciszkanów w Krakowie, Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu

20–22 V, GODZ. 21.00 – 23.00

→ multimedialny pokaz na dziedzińcu arkadowym przybliżającym w efektowny sposób burzliwe dzieje arrasowej kolekcji
→ pokaz nowych nabytków w Skarbcu Koronnym (Sala Kazimierzowska)
→ zwiedzanie wystawy „Cranach na Wawelu"
→ zwiedzanie I piętra ekspozycji „Wszystkie arrasy króla. Powroty 2021–1961–1921”