Stołp i wieża Duńska
Najstarsze świadectwa obronnej architektury Wawelu
Stołp, czyli wolnostojąca wieża obronna, był jednym z najważniejszych elementów średniowiecznych zamków. Wyróżniał się masywnymi murami i znaczną wysokością, a jego plan przybierał kształt koła, kwadratu lub wieloboku.
Romański stołp na Wawelu
Najstarsza tego typu budowla na Wawelu powstała w I połowie XII wieku, po północno-wschodniej stronie wzgórza. Jej relikty odkryto podczas prac Zygmunta Hendla i Adolfa Szyszko-Bohusza prowadzonych w latach 1906–1918.
Zachowany fragment, widoczny dziś w sali Pod Ptakami, pozwala ustalić, że stołp miał co najmniej 18 metrów wysokości, a jego ściany – wzniesione na planie zbliżonym do kwadratu – miały około 1,5 metra grubości. Budulec stanowiły głównie wapienne ciosy, częściowo uzupełniane piaskowcem. Konstrukcję wykonano w technice opus emplectum, w której starannie obrobione bloki tworzą lico muru, a przestrzeń między nimi wypełnia rumosz kamienny spojony zaprawą.
Największy zachowany fragment stołpu można zobaczyć w drugiej sali rezerwatu. Widoczne na nim głębokie pęknięcie powstało najprawdopodobniej jeszcze w czasie użytkowania wieży. Problemy konstrukcyjne mogły doprowadzić do jej świadomej rozbiórki lub gwałtownego zniszczenia.
Gotycka wieża Duńska
W XIV wieku romański stołp zastąpiono nową budowlą – wieżą Duńską. Jej nazwa nawiązuje do pobytu króla Danii Eryka, który zatrzymał się tu podczas wizyty na Wawelu w czasie koronacji królowej Zofii w 1424 roku.
Wieża wczesnogotycka obejmowała pomieszczenia znajdujące się w miejscu obecnego górnego tarasu ogrodów królewskich. Ich pozostałości odkryto podczas badań archeologicznych w 2003 roku. Fragmenty murów tej konstrukcji nadal współtworzą układ pomieszczeń rezerwatu.
Do budowy nowej wieży wykorzystano również kamienie pochodzące z rozbiórki romańskiego stołpu – można je rozpoznać wewnątrz rezerwatu. Gotycka fasada, zachowana częściowo do dziś, została częściowo uzupełniona podczas prac Szyszko-Bohusza w latach 1922–1924. Badania z lat 1995–1996 pozwoliły odróżnić jej oryginalne partie od elementów rekonstruowanych.
Wieża wczesnogotycka obejmowała pomieszczenia znajdujące się w miejscu obecnego górnego tarasu ogrodów królewskich. Ich pozostałości odkryto podczas badań archeologicznych w 2003 roku. Fragmenty murów tej konstrukcji nadal współtworzą układ pomieszczeń rezerwatu.
Do budowy nowej wieży wykorzystano również kamienie pochodzące z rozbiórki romańskiego stołpu – można je rozpoznać wewnątrz rezerwatu. Gotycka fasada, zachowana częściowo do dziś, została częściowo uzupełniona podczas prac Szyszko-Bohusza w latach 1922–1924. Badania z lat 1995–1996 pozwoliły odróżnić jej oryginalne partie od elementów rekonstruowanych.
Przekształcenia renesansowe i późniejsze ingerencje
Na początku XVI wieku, wraz z budową renesansowego pałacu, dotychczasowe zabudowania średniowieczne włączono w obręb skrzydła wschodniego zamku. Z tego okresu pochodzi prawdopodobnie ceglane sklepienie jednej z sal. W jego zwieńczeniu znajduje się niewielki otwór, który mógł służyć jako zsyp lub element transportowy.
Warunki panujące we wnętrzu – stabilnie niska temperatura wynikająca z grubych murów – sprzyjały zapewne wykorzystaniu tych pomieszczeń jako magazynów, podobnie jak sąsiednich piwnic w skrzydle wschodnim.
W rezerwacie widoczne są również liczne późniejsze przekształcenia architektoniczne, sięgające aż XX wieku.
Podziemia Wieży Duńskiej
O obiekcie opowiadają: Martyna Bulińska-Marynowska (Dział Konserwacji Architektury Zamku Królewskiego na Wawelu) oraz Jerzy Trzebiński (Dział Archeologii Zamku Królewskiego na Wawelu).