Ceramika

Antyczna ceramika grecka, kafle, fajanse, majoliki, ceramika wschodnia, porcelana europejska.

Liczący ponad 1500 pozycji zbiór ceramiki powstał w wyniku donacji oraz zakupów. W okresie międzywojennym na Wawelu znajdowało się niespełna 40 obiektów tego działu rzemiosła artystycznego. Były to głównie majoliki, zakupione w antykwariatach rosyjskich w roku 1928 przez Mariana Morelowskiego, ówczesnego kustosza zbiorów wawelskich. Drugi zespół majolik włoskich zakupiono od wiedeńskiego kolekcjonera Szymona Szwarca w roku 1938.

Po wojnie kolekcję rozszerzano zarówno o kolejne okazy majoliki, a także ceramikę wschodnią i europejską nowożytną – fajanse i kamionki oraz wczesną porcelanę miśnieńską i polską.

Ogromny wkład w kształt obecnego zbioru ceramiki na Wawelu mają wielcy kolekcjonerzy, którzy swe kolekcje przekazywali w darze dla Zamku Królewskiego. Rodzina Konczakowskich z Cieszyna ofiarowała głównie majoliki i kamionki europejskie oraz kilka szkieł.

Najważniejszą część zbiorów ceramiki stanowi kolekcja osiemnastowiecznej porcelany miśnieńskiej, ofiarowana przez Tadeusza Wierzejskiego w roku 1966, w której na szczególną uwagę zasługuje rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania autorstwa Johanna Joachima Kaendlera. Przez ostatnie 50 lat zbiór porcelany pochodzącej z manufaktury królewskiej w Miśni został podwojony i liczy obecnie ponad 400 obiektów.

Zasadnicza część wymienionej kolekcji eksponowana jest w Sali Wierzejskiego na pierwszym piętrze Zamku, będącej częścią trasy Prywatne Apartamenty Królewskie.

Inne donacje dla działu ceramiki to kolekcje holenderskich fajansów z Delft, eksponowane obecnie w tak zwanej Szarej Sieni. Zbiór Tadeusza Raabego z Warszawy przekazała w roku 1978 jego żona, znana przedwojenna artystka Tola Mankiewiczowa. Drugą kolekcję delftów oraz porcelany miśnieńskiej zapisała Wawelowi w roku 1982 Irena Antonina z Szembeków Bobbé.

W latach sześćdziesiątych wieku XX od Pelagii Potockiej zakupiono pokaźną i cenną kolekcję ceramiki chińskiej, japońskiej, tureckiej oraz perskiej, prezentowaną obecnie na wystawie Sztuka Wschodu.

W roku 2000 profesor Karolina Lanckorońska ofiarowała na Wawel cztery zabytki antycznej ceramiki greckiej: amforę, kyliks, kantaros i protomę.

W dziale ceramiki znajdują się także obiekty pozyskane w trakcie badań archeologicznych prowadzonych na wzgórzu wawelskim. Są to zarówno naczynia, jak i liczny zespół renesansowych i barokowych kafli.

Znaleziska te pozwoliły na zrekonstruowanie wyglądu pieców ogrzewających wnętrza zamkowe w wieku XVI wieku. Zarówno kafle, jak i modele rekonstrukcji oglądać można na wystawie Wawel Zaginiony. Tam też eksponowane są płytki posadzkowe z katedry krakowskiej.

Osobny zespół tworzą, ustawione w komnatach zamkowych, barokowe piece z wieku XVIII, pochodzące z zamku w Wiśniowcu na Wołyniu, zakupione i ofiarowane na Wawel przez Rzymsko-Katolickie Towarzystwo Dobroczynności w Petersburgu.

Interesującą grupą, ściśle powiązaną z funkcją reprezentacyjną, jaką pełnił zamek w okresie międzywojennym, jest tak zwany serwis prezydencki, z którego pochodzą dekorowane złotym Orłem kieliszki i porcelana stołowa. Obiekty te są eksponowane w apartamencie prezydenta Ignacego Mościckiego (Prywatne Apartamenty Królewskie).

Dekoracje o tematyce europejskiej – pejzaże, sceny rodzajowe
Przełomowe znaczenie w dziejach manufaktury miśnieńskiej miało zatrudnienie w roku 1720 Johanna Gregoriusa Höroldta (1696–1775). Okazał się on znakomitym organizatorem, który nie tylko zreformował rozrastającą się wytwornię, ale przede wszystkim założył pracownię malarską. Malarze odbywali sześcioletnią praktykę i dopiero po tym czasie specjalizowali się w konkretnych tematach przedstawień.

We wczesnym okresie do najwybitniejszych współpracowników Höroldta należał Johann Georg Heintze (ur. około 1706/1707), malarz miniatur o tematyce europejskiej.
W latach trzydziestych wieku XVIII popularnością cieszyły się sceny portowe oraz weduty, które tak jak przedstawienia chinoiseries malowano w filigranowych obramieniach.
Oczywistym źródłem wzorów były grafiki, które gromadzono w tym celu od początku lat dwudziestych.
Po roku 1740 w dekoracji porcelany zaczęła dominować tematyka europejska. Licznie wydawane miedzioryty popularyzujące współczesne malarstwo Antoine’a Watteau (1684–1721), Nicolasa Lancreta (1690–1743) czy Jean-Baptiste’a Patera (1695–1736) stały się wzorem, a także inspiracją dla malarzy miśnieńskich126, podobnie jak prace Georga Philippa Rugendasa (1666–1742), które wykorzystywano do przedstawień batalistycznych.
O skali możliwości pracowni malarskiej świadczy fakt, iż w roku 1745 manufaktura zatrudniała 179 malarzy; do ich dyspozycji pozostawało wówczas ponad pięć tysięcy grafik128. W roku 1764 powstała przy manufakturze Szkoła Rysunku (Zeichenschule) – filia drezdeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, która zajęła się profesjonalnym kształceniem malarzy.

Mops
Kaendler Johann Joachim (1706-1775) - model, około 1745, Niemcy, Saksonia, Miśnia

O wyjątkowym zakupie do wawelskich zbiorów dwóch świeczników z najważniejszego i najbardziej poszukiwanego serwisu porcelanowego z manufaktury miśnieńskiej.

Waza apteczna.

"Ukrzyżowanie", 1744, model Johann Joachim Kaendler (1706–1775)
Dar Tadeusza Wierzejskiego z roku 1966.

"Ukrzyżowanie" Johanna Joachima Kaendlera datowane jest rytem na podstawie jednej z figur na rok 1744, jednak z dzienników artysty wiadomo, że modele piętnastu segmentów powstawały systematycznie przez cały rok 1743. Wykonana zapewne dla króla Augusta III Sasa kompozycja przechowywana jest w drezdeńskiej Porzellansammlung, krakowski egzemplarz trafił na Wawel w roku 1966 jako dar Tadeusza Wierzejskiego, a wcześniejsze dzieje obiektu nie są znane. Z publikacji wiadomo o istnieniu przynajmniej trzech egzemplarzy osiemnastowiecznych, oraz dwóch późniejszych – realizacji dziewiętnastowiecznej, zachowanej w Watykanie oraz wykonanej na wystawę paryską w roku 1900 (zaginionej).

"Ukrzyżowanie" jest jedną z najznakomitszych realizacji Królewskiej Manufaktury w Miśni – pierwszej europejskiej wytwórni porcelany, założonej przez króla polskiego Augusta II Mocnego. Autor rzeźby, Johann Joachim Kaendler był wykształconym rzeźbiarzem, uczniem Benjamina Thomae. Zatrudniony w manufakturze w roku 1730, pracował w niej do śmierci w roku 1775, pełniąc obowiązki pierwszego modelera. Oznaczało to kierowanie częścią manufaktury odpowiadającą za modele i formy wszystkich wyrobów – od talerzy po pełnoplastyczne rzeźby.