Rzeźba

Rzeźba, głównie polska, z w. XIV do XX, z kolekcją renesansowych głów wawelskich. Dzieła wybitnych rzeźbiarzy polskich z w. XX.

Głowy wawelskie
W liczącym blisko 300 obiektów zbiorze rzeźby najcenniejsze są niewątpliwie głowy wawelskie – wyjątkowy zespół 30 rzeźbionych i polichromowanych głów ludzkich, zdobiących strop Sali Poselskiej. Stanowią one jeden z nielicznych zachowanych elementów dawnego wystroju rezydencji monarszej.

Wykonane w warsztacie Sebastiana Tauerbacha i snycerza Hansa około roku 1536-1540 były pierwotnie częścią dekoracji rzeźbiarskiej stropu Sali Poselskiej, na którą składały się 193 rzeźbione głowy umieszczone w drewnianych kasetonach, pozłacane rozety oraz pięć herbów królewskich.

Program ikonograficzny tej niegdyś rozbudowanej dekoracji jest dziś trudny do odtworzenia – badacze dopatrują się w nim wątków panegirycznych, dynastyczno-politycznych, filozoficznych, a także astrologicznych.
Strop nie przetrwał w swojej dawnej postaci – został zniszczony na początku XIX wieku po zajęciu Wawelu przez wojsko austriackie. 30 głów ocaliła Izabela Czartoryska, umieszczając je w Domu Gotyckim w Puławach. 24 rzeźby zostały wywiezione do Moskwy po upadku Powstania Styczniowego; rewindykowane w latach dwudziestych w. XIX zostały ofiarowane na Wawel, do odnawianych i urządzanych wnętrz zamku królewskiego. 6 rzeźb, które znalazły się w zbiorach Tarnowskich, podarowała Róża Tarnowska.

"Przygotowuję się do pracy dosłownie tak jak producenci falsyfikatów, jak fałszerze" – tak o swoich twórczych działaniach na Wawelu mówił wybitny rzeźbiarz Xawery Dunikowski.
Kogo sportretował i jak zakończyła się jego praca na Zamku opowiada Agnieszka Janczyk.

Interesującą częścią wawelskiej kolekcji jest kilkanaście rzeźb w drewnie z wieków XV-XVII – większość z nich znajduje się na ekspozycji stałej Zamku Pieskowa Skała. Drewniane figury starotestamentowych królów Dawida i Salomona, identyfikowane z polskimi władcami z dynastii Wazów: Zygmuntem III i Władysławem IV, są eksponowane na I piętrze wieży Zygmunta III. Marmurowe popiersie Jana III Sobieskiego otwiera wystawę „Sztuka Wschodu”.

Popiersie Jana III Sobieskiego, Giacomo Monaldi, przed 1777.
Znajdowało się w zbiorach Stanisława Augusta Poniatowskiego w Zamku Królewskim w Warszawie, następnie w pałacu Mniszchów w Wiśniowcu. Zostało sprzedane w Paryżu na aukcji zbiorów Mniszchów – nabył je Józef Potocki do pałacu w Antoninach.
Zakupione do zbiorów wawelskich od Romana Potockiego w r. 1934.

W zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu znajdują się także dzieła wybitnych rzeźbiarzy polskich tworzących w w. XIX i XX. Rzeźbę portretową reprezentują prace: Teodora Rygiera, Konstantego Laszczki, Marcelego Guyskiego i Antoniego Madeyskiego.

Interesującą kompozycją rzeźbiarską jest Pochód na Wawel Wacława Szymanowskiego. W zamyśle twórcy nadnaturalnej wielkości grupa postaci znanych z historii Polski oraz alegorycznych miała zamknąć dziedziniec arkadowy od strony zachodniej. Do realizacji zamierzenia nie doszło, ale w zbiorach znajduje się odlew w brązie wykonany w skali 1:10.

Zaczątkiem zbiorów XX-wiecznej rzeźby jest dar (1920) wybitnego rzeźbiarza Xawerego Dunikowskiego, złożony z 24 dzieł z wczesnego okresu twórczości (nie wszystkie przetrwały II wojnę światową). Należą do niego między innymi: Fatum, Kobiety brzemienne I–IV, Ewa I i Ludwik Solski.

Niezwykłą kreacją artystyczną i zarazem dokumentem epoki jest cykl Głowy wawelskie Dunikowskiego. Artysta – na zlecenie Adolfa Szyszko-Bohusza piastującego stanowisko kierownika Odnowienia Zamku – miał uzupełnić brakujące renesansowe rzeźby w stropie sali Poselskiej. Ostatecznie wycofano się z zamówienia, ale powstałe w latach 1925–1928 dzieła można zaliczyć do najważniejszych w twórczości rzeźbiarza. Zamek Królewski na Wawelu posiada 12 rzeźb w drewnie i 2 odlewy gipsowe.

"Popiersie Karola Lanckorońskiego", Albert Ernest Carrier-Belleuse (1824-1887).
Rzeźba ta to bozetto do marmurowego popiersia Karola Lanckorońskiego, wykonanego przez Belleuse’a zapewne podczas pobytu Lanckorońskiego w Paryżu pod koniec lat sześćdziesiątych lub z początkiem lat siedemdziesiątych . w. XIX (?).
Oryginał w marmurze, dziś zaginiony, znany jest z reprodukcji na pocztówce z początku w. XX.