Wiedza /
#zapytajkustoszaZapytaj kustosza
Justyna Żarnowska-Żmijewska
27.09.2022
godz. 10:00
#zapytajkustosza Stryszów
1) Czy to prawda, że kiedyś ogród, który otacza dwór był znacznie większy, ale po wojnie został zniszczony i podzielony na działki?
– Tak. Obecnie jest to resztówka parku dworskiego o powierzchni 1 hektara, kiedyś był to 10 hektarowy park w stylu angielskim, z alejkami, sadem, sadzawką, a nawet kortem tenisowym. Rozciągał się na północ od dworu. Po wojnie w wyniku parcelacji na mocy dekretu o reformie rolnej teren został podzielony. Dotyczyło to nie tylko ogrodu, ale i całego terenu należącego przed wojną do właścicieli majątku stryszowskiego.
2) Kim był Adam Suski, który wzniósł dwór?
– Adam Suski był synem Kaspra Suskiego (Casper de Castiglione) złotnika krakowskiego z pochodzenia Włocha z Florencji, właściciela dóbr suskich. W 1564 roku uzyskał nobilitację szlachecką. W wyniku małżeństwa z córką Stanisława Słupskiego, Kasper Suski został właścicielem części Stryszowa. W roku 1595 Stryszów został przejęty przez jego syna, Adama Suskiego.
3) Czy są jakieś legendy związane z tym miejscem?
– Z samym dworem nie, natomiast są legendy dotyczące Stryszowa i okolic, między innymi jedna z nich głosi, że ziemie stryszowskie w X wieku odwiedził św. Wojciech. Wyznaczył sobie w tych rejonach trasę wiodącą go do Mucharza, w którym głosił słowo Boże. Przemierzając ten teren, nie miał nawet ze sobą wody. Kiedy poczuł zmęczenie i wielkie pragnienie, usiadł, by chwilę odpocząć. Laską, którą się podpierał, uderzył w skałę i w tym miejscu wytrysnęło źródło zimnej wody. Ugasiwszy pragnienie, św. Wojciech ruszył w dalszą wędrówkę, a ze źródła nadal wypływała czysta woda. Ludzie przyprowadzali do źródła chorych, wierząc, że to miejsce i skarb, jaki stanowiła cudowna woda, pomoże im wrócić do zdrowia. Legenda o św. Wojciechu zmobilizowała lokalną ludność do wybudowania w 1768 roku figury poświęconej temu świętemu, z czasem wybudowano także studnię, nazwaną na cześć świętego "Studnią św. Wojciecha".
4) Jaką funkcję pełnił niegdyś dwór w Stryszowie?
– Początkowo pełnił rolę dworu obronnego, otoczonego kamiennym murem. Po przebudowie w pierwszej połowie XVIII wieku zaczął pełnić funkcję rezydencji mieszkalnej.
5) Jaka jest jego historia?
– Dwór stryszowski został wzniesiony pod koniec wieku XVI najprawdopodobniej przez Adama Suskiego. Zachowane do dzisiaj dwie przypory od wschodu i południa sugerują, że pierwotnie kształt dworu miał postać wieży obronnej, mieszkalnej, co znajduje potwierdzenie w grubości murów części parterowej, zbudowanych z ciosów piaskowcowych spajanych wapnem. W wieku XVII architektura dworu prawdopodobnie uległa rozmaitym zmianom. Obecna postać dworu jest XVIII-wieczna. Jest wynikiem przebudowy dokonanej przez Kazimierza Wilkońskiego w 1741 roku. Wtedy to dwór z obronnego stał się siedzibą bardziej rezydencyjną, nabierając pewnych cech barokowych. Budynek opięto kamiennymi, skośnymi przyporami. Wtedy to na ścianach parteru wzniesiono częściowo drewniane, częściowo murowane z cegły i kamienia piętro. Jego trzy ściany okolono drewnianym gankiem z kandelabrowymi słupami podtrzymującymi okap dachu i z balustradą o balansach jednolalkowych[PS1] [JŻ2] . Wszystkie ściany zewnętrzne i wewnętrzne oraz stropy ozdobiono barokową polichromią, do dziś zachowaną w salonie oraz dawnej kaplicy. Polichromię wykonano techniką temperową na podkładzie kredowym, o motywach roślinnych i w kształcie kasetonów. W kaplicy przedstawia na suficie w prostokątnej ramie o wklęsłych narożnikach kartusz z herbem Odrowąż (Wilkońskich) na tle panopliów, natomiast na ścianach zachowały się słabo czytelne freski o tematyce religijnej. Na drewnianym stropie zaś – czteropolowa tarcza herbowa: Odrowąż, Łabędź, Rawicz (czwarte pole trudne do odczytania), która potwierdza dane dotyczące siedemnasto- i osiemnastowiecznych właścicieli dworu.
Kolejnej modernizacji budynku dokonał Julian Gorczyński. Większość polichromii została wymyta, a na ścianach zamalowana. Zewnętrzną polichromię pokryto tynkiem. W tym czasie od północy został urządzony park angielski. Od wschodu dobudowano dwupiętrową oficynę, dzięki której powiększono przestrzeń mieszkalną. Zmieniono stolarkę okienną, wymurowano dwa klasycystyczne kominki w salonie i pomieszczeniu w północnym trakcie budynku. Zmodernizowano budynki zaplecza gospodarczego. Na miejscu drewnianych zabudowań powstały murowane – spichlerz, obora oraz późno-klasycystyczna rządcówka. Jeszcze w XVI wieku Stryszów pozostawał własnością rodziny Słupskich. Stanisław Słupski oddał swoją część w posagu córce Magdalenie, zaślubionej Kasprowi Suskiemu vel Casper de Castiglione. W roku 1595 Stryszów został przejęty przez jego syna, Adama Suskiego. Rodzina Suskich posiadała Stryszów jeszcze do końca XVII wieku, pod koniec którego wieś przechodziła z rąk do rąk, aż na początku XVIII wieku przypadła Wilkońskim herbu Odrowąż. Z kronik kościelnych pochodzących z lat 80. XVII wieku można dowiedzieć się, że właścicielem dworu w tym czasie był Michał Wilkoński herbu Odrowąż, podstoli podolski. Jak wynika z zapisków kronikarskich ks. Jana Rzepeckiego, proboszcza parafii stryszowskiej w latach 20. XVIII wieku jako właściciel dworu pojawia się Kazimierz Odrowąż Wilkoński, chorąży księstwa zatorskiego i oświęcimskiego. Kazimierz i jego żona Krystyna dokonali w roku 1741 przebudowy dworu. Kazimierz Wilkoński zmarł w 1748 roku, został pochowany w Kalwarii Zebrzydowskiej. Na początku XIX wieku dwór wraz z dobrami zakupił Józef Kalasanty Gorczyński, który w latach 1818–1828 pełnił urząd syndyka klasztoru oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Na stanowisko to bernardyni wybierali ludzi wpływowych i bogatych. Józef zmarł w 1828 roku, przekazawszy dwór i dobra synowi Julianowi. W drugiej połowie XIX wieku wnuczka Józefa Kalasantego Gorczyńskiego, Rozalia Gorczyńska, wyszła za mąż za hrabiego Franciszka Łubieńskiego herbu Pomian. Łubieńscy byli właścicielami Stryszowa do I wojny światowej. Po wojnie klucz stryszowski przypadł córce Łubieńskiego, Marii, która wyszła za mąż za Kazimierza Skrochowskiego. Ostatnią mieszkanką dworu była Anna Łubieńska, najmłodsza córka Rozalii z Gorczyńskich i Franciszka Łubieńskich. W okresie okupacji (1939–1945) dwór objęli w administrację Niemcy i umieścili w nim szkołę rolniczą. W parku powstały plantacje rabarbaru.
Po 1945 roku, na mocy dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 1944 roku o reformie rolnej, majątek został upaństwowiony, część gruntów rozparcelowano, część – wraz z budynkami folwarcznymi – użytkowało PGR, a następnie Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna „Chełm”. Dwór wraz z zabytkowym spichlerzem i oficyną dworską przeszedł na rzecz władz gromadzkich. W salonie znalazła miejsce suszarnia rzepaku, w innych pokojach składowano zboże, w części parterowej nawozy sztuczne.
W roku 1957 Wojewódzki Konserwator Zabytków w Krakowie dr Hanna Pieńkowska podjęła działania o uratowanie dworu, a następnie jego renowację, której podstawą była następująca opinia: „Dwór w Stryszowie posiada dużą wartość zabytkową i artystyczną, a jego znaczenie dla kultury narodowej w wyniku dokonanych odkryć wydatnie wzrosło.” Budynek został wpisany do rejestru dóbr kultury. W 1968 roku odremontowany dwór został przejęty przez Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, które przeznaczyły budynek na obiekt kolonijny. W roku 1969 utworzono tu oddział zbiorów wawelskich, dwór zaczął pełnić funkcję muzealną.
6) Jak to się stało, że dwór został oddziałem Wawelu? Czy ma jakieś związki z rodziną królewską?
– Nie ma to żadnych związków z rodziną królewską. W latach 50. XX wieku budynek dworu zaczął niszczeć, zdecydowano więc o jego rozbiórce. Na szczęście dzięki staraniom Wojewódzki[PS1] [JŻ2] ego Konserwatora Zabytków w Krakowie dr Hanny Pieńkowskiej podjęto się jego renowacji i wpisano dwór do rejestru dóbr kultury. Odremontowany w 1968 roku został przejęty przez Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, które przeznaczyły budynek na obiekt kolonijny. W roku 1969 utworzono tu oddział zbiorów wawelskich, dwór zaczął pełnić funkcję muzealną.
Komentarze