# zapytajkustosza Związki Wyspiańskiego z Wawelem

Blog Edukacyjny

Wiedza / #zapytajkustosza

Stanisław Wyspiański,zapytaj kustosza

Agnieszka Janczyk 07.03.2023 godz. 14:00

Na Wasze pytania odpowiada Agnieszka Janczyk, kustoszka i kuratorka Zbiorów Prac na Papierze w Zamku Królewskim na Wawelu.

1. Dlaczego porusza się temat związków Wyspiańskiego z Wawelem? Dlaczego jest dla Wawelu ważny?

Temat związków Stanisława Wyspiańskiego z Wawelem jest dlatego tak ważny, ponieważ żaden inny artysta nie stworzył tak pełnej jego wizji, uwzględniającej wszystkie aspekty „polskiej Akropolidy”. Wawel pojawia się zarówno w twórczości plastycznej, jak i literackiej Wyspiańskiego. Jest wspomnieniem dawnej świetności i potęgi Rzeczypospolitej, a w projekcie Akropolis Wyspiańskiego i krakowskiego architekta Władysława Ekielskiego ma stanowić centrum kulturalne, naukowe, religijne i polityczne odrodzonego kraju.

2. Czy poza projektem Akropolis w twórczości Wyspiańskiego pojawia się jeszcze Wawel lub wawelskie akcenty?

Tak, i to wielokrotnie. Wawel i jego dawni mieszkańcy (czasem legendarni) pojawiają się w rapsodach, utworach dramatycznych, a także plastycznych. Trzeba wymienić przede wszystkim dramaty: Legenda I i II (osnuta wokół Kraka i Wandy) i Bolesław Śmiały. Utworem poświęconym wyłącznie katedrze i jej zabytkom jest dramat Akropolis, w którym ożywają postaci z pomników i gobelinów katedralnych. Świątynia pojawia się także w Wyzwoleniu.

Jeżeli chodzi o twórczość plastyczną, są to przede wszystkim widoki Wawelu oraz rysunki dokumentujące stan zamku przed jego odzyskaniem z rąk wojska austriackiego. Osobnym zagadnieniem jest wspomniany już wcześniej przeze mnie projekt Akropolis, nad którym Wyspiański pracował razem z Władysławem Ekielskim w latach 1904–1907 (opublikowany w roku 1908). Obejmował on całe wzgórze, jednak katedra i zamek miały pozostać nietknięte. Najwięcej prac planowano w południowo-zachodniej części, gdzie chciano wyburzyć budynki wzniesione przez wojsko i na ich miejscu wznieść nowe gmachy.

Inne dzieła związane z Wawelem to niezrealizowane witraże katedralne, do których zachowała się część szkiców i projekty.

3. Czy w zbiorach wawelskich znajdują się prace na papierze autorstwa Wyspiańskiego, ukazujące zabudowę królewskiego wzgórza?

Tak, posiadamy szkice Wyspiańskiego do projektu Akropolis, a także rysunki współtwórcy koncepcji Władysława Ekielskiego. Wszystkie zostały zakupione już po II wojnie światowej. Przed 1939 rokiem w zbiorach wawelskich znajdowały się trzy rysunki Wyspiańskiego do projektu Akropolis, niestety figurują na liście strat.

4. Czy znane są jego prywatne zapiski (notatki, wyimki z listów), z których można wywnioskować, które wawelskie zabytki podziwiał najbardziej?

Odpowiedź na tak sformułowane pytanie jest dość trudna. Dla Wyspiańskiego liczyła się zarówno wartość symboliczna, jak i artystyczna. Analizując całą jego twórczość z pewnością należy na pierwszym miejscu wymienić katedrę wraz z zespołem jej zabytków, ale także nieistniejące już za jego czasów dwa kościoły – św. Jerzego i św. Michała, które chciał odbudować w ramach projektu Akropolis, z czego jednoznacznie wynika, że musiały być dla niego bardzo istotne. Trudno także pominąć zamek, wówczas zrujnowany przez wojsko, ale noszący ślady dawnej świetności.

5. Czy w bliższej lub dalszej przyszłości istnieje szansa na zrealizowanie jakiegokolwiek projektu, który Wyspiański stworzył z myślą o Wawelu? Oczywiście nie chodzi mi o rewolucję i całkowitą przebudowę według wskazówek spisanych w Akropolis przez Artystę i Władysława Ekielskiego, ale realizację jakiegoś pomysłu o mniejszej skali np. sarkofagu Bolesława Śmiałego.

Na Wawelu jest wystawiony wykonany współcześnie model Akropolis, któremu towarzyszy film będący wędrówką po Wawelu Wyspiańskiego i Ekielskiego. Można go oglądnąć w budynku nr 7, na wystawie Wawel Odzyskany, otwartej w 2020 roku. Natomiast co do sarkofagu Bolesława Śmiałego, to niestety nie da się go zrealizować, gdyż nie istnieje projekt, a tylko rysunek Wyspiańskiego.

A wracając do pytania, w przyszłym roku na Wawelu zostanie otwarta wystawa czasowa poświęcona wątkom wawelskim w twórczości Wyspiańskiego, na którą serdecznie zapraszam.

6. Czy w przestrzeniach samego Zamku planują Państwo stworzenie lapidarium lub małej wystawy, która pokazywałaby związek Wyspiańskiego z Wawelem i Katedrą? Oprócz instalacji WYSPIA, która jest projektem czasowym, czy nowej książki dla dzieci "Wyspiański o Wawelu" Artura Wabika, nie kojarzę, aby istniał obecnie jakiś trwały ślad upamiętniający ten wyjątkowy związek Artysty ze Wzgórzem Wawelskim.

Jeżeli chodzi o lapidarium według projektu Akropolis Stanisława Wyspiańskiego i Władysława Ekielskiego, to jest za mało danych, by można było takie utworzyć. Wiadomo natomiast, że obaj autorzy nie planowali lapidarium w zamku, ale w bastejach. Uważali, że ze względu na miejsce dawnej królewskiej rezydencji w historii i kulturze polskiej, można w niej eksponować jedynie obiekty starannie wybrane i o szczególnym znaczeniu, na przykład Hołd pruski Jana Matejki, będący zresztą pierwszym darem dla Wawelu, złożonym w roku 1882 przez samego autora.

Niestety, nie mamy możliwości stworzenia stałej, nawet niewielkiej wystawy poświęconej Wyspiańskiemu w samym zamku, gdyż ogranicza nas przestrzeń oraz charakter ekspozycji.

Wyspiański ma trwały ślad na Wawelu w postaci modelu Akropolis i filmu, o czym napisałam we wcześniejszej odpowiedzi.

Proszę pamiętać o nas w przyszłym roku, planujemy wystawę czasową poświęconą właśnie Wyspiańskiemu i jego związkom z Wawelem, która będzie w dużej mierze odpowiedzią na wszystkie powyższe pytania.

Stanisław Wyspiański
Autoportret
1897
Muzeum Narodowe w Krakowie

Komentarze

Blog Edukacyjny