Oficjalna strona biletów na Wawel: bilety.wawel.krakow.pl
Blog Edukacyjny
Wiedza / Najpiękniejsze
Zamek Królewski na Wawelu
18.04.2023
godz. 12:00
Palma il Giovane "Ukrzyżowanie"
Z okazji Świąt Wielkanocnych, minionych, ale pozostających w naszej pamięci, o obrazie "Ukrzyżowanie" Palmy il Giovane pisze Justyna Osuch, asystentka muzealna Zbiorów Malarstwa Zamku Królewskiego na Wawelu.
WOJENNE LOSY UKRZYŻOWANIA PALMY IL GIOVANE
Ukrzyżowanie Palma il Giovane 4 ćw. XVI wieku olej na płótnie 137,4x67 cm nr inw. 7965
W latach 1892–1894 na zlecenie Karola Lanckorońskiego wzniesiono neobarokowy pałac w Wiedniu, przy Jacquingasse 18 – budynek, który miał pomieścić ogromną kolekcję dzieł sztuki gromadzoną przez hrabiego. Ważną jej część stanowiło malarstwo włoskie z wieków XV i XVI.
Kryterium rozmieszczenia obrazów w poszczególnych salach było ich geograficzne pochodzenie. Najbliższą sercu sztukę włoską Lanckoroński umiejscowił w tzw. Dużej Sali Włoskiej, w Małym Gabinecie Włoskim i w kaplicy.
Po śmierci Karola Lanckorońskiego w 1933 roku spadkobiercą kolekcji stał się jego syn Antoni. W związku z niekorzystną sytuacją polityczną w Austrii w 1938 roku, Lanckoroński starał się o pozwolenie na wywóz kolekcji do Polski – według relacji Karoliny Lanckorońskiej, do Lwowa. Zgodę władz austriackich uzyskał dopiero w 1939 roku. Zanim to nastąpiło, kolekcja została zinwentaryzowana w pałacu przez władze austriackie. Spis zaplanowano na 2 czerwca 1939 roku, który miała przeprowadzić Zentralstelle für Denkmalschutz – instytucja powołana do ochrony zabytków, a faktycznie stała się centrum administrowania zagrabionymi dziełami sztuki na terenie Austrii.
Nie wiadomo, gdzie początkowo znajdowało się Ukrzyżowanie Palmy, wówczas jeszcze atrybuowane Tintorettowi – na żadnym ze zdjęć przedstawiających wnętrza pałacu w Wiedniu, jak i rezydencji w Rozdole, obraz nie występuje. Nie ma go również w spisie z 1895 roku, sporządzonym w urządzonym już pałacu. Można zatem przypuszczać, że wówczas obrazu jeszcze w zbiorach Lanckorońskiego nie było. Zwięzły przewodnik po pałacu, wydany w 1903 roku, napisany przez Karola Lanckorońskiego, również nie zawiera informacji o obrazie. Nie ulega jednak wątpliwości, że wiosną 1939 roku obraz był już w Wiedniu, o czym świadczy spis przeprowadzany przez Zentralstelle für Denkmalschutz. Pod koniec sierpnia 1939 roku wydano rozporządzenie, według którego o dalszych losach dzieł sztuki skonfiskowanych lub „tylko zabezpieczonych” na terenie Austrii miał osobiście decydować Hitler. Ostatecznie kolekcja Karola Lanckorońskiego została przejęta przez Gestapo w październiku 1939 roku.
Prawdopodobnie na wniosek Antoniego Lanckorońskiego jesienią 1939 roku część dzieł zdeponowano w zamku Immendorf, gdzie właśnie w jednej z siedmiu skrzyń znalazło się Ukrzyżowanie Palmy Młodszego. W związku z nowym rozporządzeniem o „zabezpieczeniu rezerwy Hitlera” (tzw. Führervorbehalt), 1 grudnia 1939 roku obiekty, które wywieziono wcześniej do Immendorfu, dołączono do reszty kolekcji w pałacu przy Jacquingasse, gdzie znajdowały się do wiosny 1943 roku. Kolejna wzmianka o obrazie Palmy pojawia się dopiero przy ewakuacji obrazów na przełomie 1943 i 1944 roku do nieczynnej kopalni soli w Altaussee, która była jednym z głównych repozytoriów Zentralstelle für Denkmalschutz.
Dzieła, które Amerykanie znaleźli w kopalni tuż po zakończeniu wojny, przewieziono do Monachium, gdzie utworzone zostało Central Collecting Point – tam wszystkie obiekty zinwentaryzowano. Obraz Palmy figuruje w spisie pod numerem 676 (opisanym dodatkowo literami Mü) i 599 (w spisie z oznaczeniem literowym A). W 1946 roku Ukrzyżowanie zostało przewiezione do Salzburga i umieszczone tymczasowo w magazynie utworzonym w Residenzgalerie.
W marcu 1947 roku Antonii Lanckoroński złożył prośbę do Bundesministerium für Vermogenssischerung und Wirtschaftsplannung o wydanie mu rodzinnych zbiorów, a w kwietniu ponowił prośbę, adresując ją do Bundesdenkmalamt (Urzędu Ochrony Zabytków), instytucji administrującej tymczasowo jego kolekcją. W czerwcu ministerstwo zatwierdziło zgodę na wydanie eksponatów. Akcja odzyskiwania dzieł rozpoczęła się w lipcu i trwała do października tegoż roku. Kolejno Lanckoroński przekazał część dzieł do zamku Hohenems w Vorarlbergu, znajdującego się w bliskiej odległości od granicy ze Szwajcarią. Dla kolekcji nie było miejsca w wiedeńskim pałacu, ponieważ został on zniszczony – stąd decyzja o czasowym umieszczeniu kolekcji w salach zamku Hohenems. Wśród nich było także Ukrzyżowanie Palmy. Następnie Antoni podjął starania o wywóz zbiorów z Austrii.
W 1950 roku na zamku Hohenems wybuchł pożar, z którego obraz szczęśliwie ocalał. Wraz z innymi uratowanymi dziełami spoczął po latach w bezpiecznym miejscu – sejfie jednego z banków w Zurychu i odtąd, dla większości społeczeństwa, słuch po nim zaginął. Po śmierci Antoniego w 1965 roku, jego siostra, Karolina Lanckorońska została bezpośrednią spadkobierczynią kolekcji. Część zbiorów podarowała Zamkowi Królewskiemu na Wawelu – składało się na nią 79 obrazów pochodzenia włoskiego. Dzieła przyjechały do Krakowa 27 października 1994 roku. Przez lata Ukrzyżowanie znajdowało się na ekspozycji w Zamku Pieskowa Skała, by od tego roku znaleźć się na stałe we wnętrzach wawelskich.