Nieodłącznym elementem wystawy „Emocje. Lwowska rzeźba rokokowa”, prezentującej arcydzieła rzeźbiarskie Johanna Georga Pinsla, jest muzyka. Zwiedzający mogą usłyszeć w tle utwory Johanna Sebastiana Bacha, uważanego przez wielu za największego kompozytora w historii.

Zarówno Bach, jak i Pinsel byli artystami żyjącymi w XVIII wieku, choć w momencie powstania eksponowanych na wystawie rzeźb z kościoła w Horodence (1755­–1757), kompozytor już od ponad pięciu lat nie żył. Nie mamy żadnych przesłanek mówiących o tym, że obaj wirtuozi spotkali się kiedykolwiek. Brakuje również jakichkolwiek informacji na temat Pinsla, zanim rzeźbiarz przybył do Buczacza, gdzie założył swój warsztat. Mimo że jego artystyczna wędrówka mogła przebiegać przez Niemcy, nie znamy dokumentów poświadczających jego obecność w miejscowościach, w których bywał Bach – jak Eisenach, Weimar czy Lipsk.

Możemy chyba jednak zaryzykować twierdzenie, że losy obu twórców były do siebie podobne. Byli poddanymi króla polskiego Augusta III Sasa. Każdy z nich musiał też zabiegać o względy swoich protektorów. W 1733 Bach rozpoczął starania o tytuł nadwornego kompozytora królewskiego, zadedykował mu nawet dwie części z Mszy h-moll: Kyrie i Glorię¹ (stanowiły one tło do ubiegłorocznego pokazu rzeźb Pinsla pochodzących z kościoła w Hodowicy). Zarówno kompozytor, jak i rzeźbiarz musieli też odbyć wędrówki w poszukiwaniu pracy – obaj mieli żony i dzieci, nie pozostawili jednak po sobie żadnej rodzinnej korespondencji. Do naszych czasów zachowało się także niewiele faktów, które mogłyby pomóc w ukazaniu bardziej wielostronnego portretu artystów.

Wydaje się jednak, że podobieństwa między tymi dwoma geniuszami nie ograniczają się tylko do hipotetycznej zbieżności życiorysów i czasów, w których żyli. Z pewnością Bach i Pinsel pozostają jednymi z najbardziej inspirujących artystów, których dzieła miały ogromny wpływ na kolejne pokolenia. Wiele lat po śmierci Bacha wzorowano się na nim – Mozart, Beethoven, Chopin, Schumann i Liszt uczyli się kompozycji, grając jego utwory. Jarosław Iwaszkiewicz pisał: „Bach był tym ożywczym źródłem, w którym szukali siły najwybitniejsi twórcy XIX wieku”². Z kolei dzieła Pinsla emanowały na kolejne pokolenia twórców lwowskiej rzeźby rokokowej, dla których artysta pozostał niedoścignionym wzorem.

Dzieła obu mistrzów łączyła także wirtuozeria połączona z emocjonalnym bogactwem. Byli w swoich dziedzinach wizjonerami, a ich przejmująca ekspresją i dramaturgią twórczość pozostaje jednocześnie nowatorska i ponadczasowa. Zarówno kreacje Bacha, jak i Pinsla nie mieszczą się w kategorii dzieł „łatwych w odbiorze”, typowych dla estetyki czasów, w których żyli. Są to arcydzieła wstrząsające i niejednokrotnie wyprzedzające swoją epokę. Ich wielkość wynika także z duchowego i religijnego przesłania oraz przejmującej metafizycznej głębi. Bach i Pinsel wyrażali ponadczasowe idee, pozwalające się przenieść w inny wymiar oraz dotknąć głębokich, nieprzemijających treści, czegoś, co jest większe od nas. Wobec dzieł Bacha i Pinsla stoimy porażeni mistrzostwem i ładunkiem przeżyć, jakie za sobą niosą.

Nazwiska rzeźbiarza i kompozytora zostały już niegdyś połączone. Miało to miejsce w projekcie „Puzzles of Eternity. Bach/Pinzel” z 2014 roku, gdy starano się pozyskać środki na ratowanie rzeźb Pinsla i stworzenie internetowego archiwum rękopisów Bacha, które trafiły do Kijowa podczas II wojny światowej³.

Ponownie obaj artyści – jedni z największych w historii kultury ­– spotykają się na Wawelu, tworząc jedyne w swoim rodzaju Gesamtkunstwerk (syntezę sztuk) podczas dwóch pokazów arcydzieł rzeźbiarskich Pinsla w 2023 i 2024 roku.

Link do muzyki towarzyszącej wystawie i spis utworów Johanna Sebastiana Bacha:

Kantata, BWV 125
Chorus: Mit Fried und Freud ich Fahr ich fahr dahin
Bach Collegium Japan, Masaaki Suzuki, 2006

Kantata, BWV 39
Chorus: Brich dem Hungrigen dein Brot   
Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe, 1993

Kantata, BWV 93
Chorus: Wer nur den lieben Gott läst walten  
Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe, 1993

Pasja wg. św. Jana, BWV 245
Chorus: Ruht wohl, ihr heiligen Gebeine
Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe, 1998

Magnificat, BWV 243
Duet: Et Misericordia
Gabriel Consort & Players Paul McCreesh, 2007

Missa in G, BWV 235
Chorus: Kyrie
Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe, 1993

Kanata, BWV 21
Chorus: Ich hatte viel Bekűmmernis  
Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe, 1990

¹ J.E. Gardiner. Muzyka w zamku niebios. Portret Johanna Sebastiana Bacha, Kraków 2021, s. 104, 550.
² J. Iwaszkiewicz, Jan Sebastian Bach, Kraków 1985, s. 8.
³ Zob. https://www.youtube.com/watch?v=3Bd_gtI6q9k; https://elegantnewyork.com/oct-16-un/#



Autor artykułu: Joanna Pałka, kurator wystawy "Emocje. Lwowska rzeźba rokokowa"