Podstawowe informacje o muzeum - historia, ekspozycje stałe.
Zamek Królewski na Wawelu wraz ze wzgórzem wawelskim to jedno z najbardziej znaczących historycznie i kulturalnie miejsc w Polsce. Będący przez wieki siedzibą królów polskich i symbolem państwowości, w r. 1930 Zamek stał się także jednym z najważniejszych muzeów w Polsce. Gromadzi ono kolekcje obrazów, grafik, rzeźb, tkanin, wyrobów złotniczych, militariów, porcelany i mebli. W komnatach eksponowane są słynne arrasy Zygmunta Augusta i wspaniałe renesansowe malowidła włoskie z kolekcji Lanckorońskich, a wawelskie zbiory sztuki wschodniej zawierają najważniejszą i największą kolekcję namiotów w Europie. Zamek Królewski jest też ważnym ośrodkiem konserwacji dzieł sztuki. Stałe wystawy odtwarzają wygląd sal z okresu renesansu i baroku.
Co roku ponad milion turystów zwiedza stałe i czasowe wystawy prezentowane na zamku. Szacuje się, że drugie tyle odwiedza wzgórze. Prawie 20 tysięcy uczniów bierze udział w lekcjach muzealnych. Ponadto młodzież i dzieci uczestniczą w specjalnych zajęciach oraz konkursach naukowych i plastycznych.
Zamek Królewski na Wawelu jest też miejscem licznych koncertów – zarówno muzyki symfonicznej, jak i kameralnej – oraz przedstawień operowych i pokazów tańców dworskich. W Centrum Promocji i Informacji na Wawelu, turyści mogą odpocząć po zwiedzaniu, zjeść posiłek lub napić się gorącej czekolady, kupić pamiątkę lub wysłać e-pocztówkę.
Historia Zamku
Wzgórze wawelskie jest dla Krakowa tym, czym Akropol dla starożytnych Aten lub Wzgórze Kapitolińskie dla Rzymu. Górujące nad zakolem Wisły skaliste wzniesienie od wczesnego średniowiecza było siedzibą świeckiej i duchownej władzy. Istnieją jednak ślady wskazujące na obecność tam człowieka od okresu paleolitu. Mieszko I (p. 960-992), pierwszy historyczny władca i twórca polskiej państwowości obrał Wawel na jedną ze swych siedzib. Przyjęcie przez niego chrześcijaństwa wprowadziło Polskę w krąg kultury zachodniej. W r. 1000 ustanowiono w Krakowie biskupstwo i zbudowano pierwszą katedrę na Wawelu. Szczególny rozkwit przeżywał Wawel w wiekach XIV-XIV, za panowania ostatnich Piastów i Jagiellonów. Za panowania królów: Aleksandra (p. 1501-1506), Zygmunta I (1506-1548) i Zygmunta Augusta (p. 1548-1572) przekształcono zbyt ciasny już gotycki zamek, w renesansową siedzibę należącą do najwspanialszych w środkowej Europie. Był to czas niezwykłego rozwoju sztuki i nauk humanistycznych.
Po przeniesieniu się króla Zygmunta III Wazy (p. 1587-1632) wraz z dworem do Warszawy w latach 1609-1611, Wawel stracił na swym dotychczasowym znaczeniu. Pozostał jednak jedną z królewskich rezydencji, a w katedrze nadal odbywały się koronacje i pogrzeby polskich królów. Zamek był wielokrotnie niszczony i grabiony w czasie działań wojennych, m.in. podczas potopu szwedzkiego. W r. 1796 przejęty przez Austriaków po ostatnim zaborze, zamek został zamieniony w koszary armii austriackiej.
Z początkiem XX wieku podjęto monumentalny program odnowy Wawelu, zmierzający do przywrócenia mu dawnej świetności, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przekształcono go w muzeum.
ODDZIAŁ - Zamek Pieskowa Skała
Zamek jest położony 30 km na północny zachód od Krakowa, w sercu Ojcowskiego Parku Narodowego. W jurajskim krajobrazie góruje nad malowniczą Doliną Prądnika, ze słynną Maczugą Herkulesa. Początki Pieskowej Skały sięgają czasów Kazimierza Wielkiego, który polecił wybudować tu strażnicę strzegącą traktu handlowego wiodącego z Krakowa na Śląsk. Pod koniec XIV stulecia zamek przeszedł w ręce rodziny Szafrańców.
Obecny wygląd Pieskowa Skała zawdzięcza w znacznej mierze gruntownej przebudowie i rozbudowie, dokonanej około r. 1578 z inicjatywy Stanisława Szafrańca, wojewody sandomierskiego. Powstała wówczas okazała renesansowa rezydencja, z dziedzińcem arkadowym i loggią widokową. Bogaty wystrój rzeźbiarski dziedzińca stanowią: galeria naturalistycznych maszkaronów, kartusze z herbami oraz portale. Kolejny właściciel Michał Zebrzydowski wzniósł w XVII wieku fortyfikacje bastionowe, zamykające wielki dziedziniec zewnętrzny. Dziś zamek mieści muzeum eksponujące sztukę europejską.
Stryszowski dwór położony nieopodal Wadowic i Kalwarii Zebrzydowskiej, należy do grupy najciekawszych zabytków dawnego budownictwa rezydencjalnego w tym rejonie. Wzniesiony pod koniec XVI wieku, pierwotnie jako dwór obronny, przebudowany w połowie XVIII wieku.
Od ponad 40 lat dwór spełnia funkcje placówki muzealnej, będącej Oddziałem Zamku Królewskiego na Wawelu. W pomieszczeniach dworu prezentowana jest stała ekspozycja „Wnętrza dworu polskiego w wieku XIX” oraz organizowane są wystawy czasowe.
Reprezentacyjne Komnaty Królewskie Nawiązują do wyglądu wnętrz rezydencji królewskiej z w. XVI i początku XVII; obejmują wielkie sale – Poselską (z rzeźbionymi głowami w stropie) i Senatorską. Można tu zobaczyć słynną kolekcję arrasów króla Zygmunta Augusta, portrety królów, obrazy mistrzów włoskich i holenderskich od w. XV do XVII oraz renesansowe meble włoskie.
Prywatne Apartamenty Królewskie Sale służyły niegdyś monarchom, dworowi oraz gościom podejmowanym przez króla. Wyposażenie z epoki renesansu, na uwagę zasługują obrazy włoskie z kolekcji Lankorońskich, w trzech salach zachowane są stropy modrzewiowe, w dwóch barwne fryzy ścienne. W północnym skrzydle zamku znajdują się dwie sale z eksponatami z czasów saskiej dynastii Wettinów, m.in. zbiór porcelany miśnieńskiej oraz sreber stołowych; dwie sale urządzone w stylu klasycystycznym.
Skarbiec Koronny i Zbrojownia Wystawa zajmuje gotyckie i renesansowe pomieszczenia północno-wschodniego narożnika zamku, gdzie od w. XIV przechowywano polskie insygnia koronacyjne i klejnoty Rzeczypospolitej. Tu wyeksponowano przedmioty ocalone z pierwotnego skarbca, w tym miecz koronacyjny – Szczerbiec, pamiątki po polskich monarchach, dzieła złotnictwa polskiego, zachodnioeuropejskiego oraz różne rodzaje broni i uzbrojenia od średniowiecza po w. XVIII (m. in. paradne rzędy końskie).
Sztuka Wschodu W sześciu salach są prezentowane: kobierce, chorągwie i makaty oraz uzbrojenie tureckie, perskie, a także ceramika japońska i chińska. Najcenniejszą część stanowią trofea i pamiątki związane z Janem III Sobieskim i odsieczą wiedeńską (1683).
Wawel Zaginiony Rezerwat archeologiczno-architektoniczny obejmuje: rotundę ŚŚ. Feliksa i Adaukta (NPMarii) z wieków X/XI, pozostałości stajni i wozowni z wieków XVI/XVII, relikty renesansowych kuchni królewskich oraz przedmioty znalezione na wzgórzu podczas prac wykopaliskowych. Dzieje zabudowy ilustrują plansze, a także model ukazujący układ przestrzenny wzgórza w w. XVIII. Można też obejrzeć wirtualną rekonstrukcję budowli z okresu wczesnoromańskiego i romańskiego. Bogaty zbiór renesansowych detali architektonicznych jest eksponowany w Lapidarium.
Wawel Odzyskany Nowa ekspozycja stała, pomieszczona w średniowiecznych wnętrzach gotyckich domów po północnej stronie Wawelu, poświęcona jest jego dziejom od utraty niepodległości Rzeczypospolitej w 1795 roku do czasów współczesnych. Opowiada o trudnym okresie porozbiorowym, kiedy to wzgórze przekształcono w austriacką cytadelę, wyburzono niektóre budowle średniowiecznego miasteczka wawelskiego, a niegdyś świetną rezydencję królewską zamieniono w koszary zaborczej armii. Ukazuje też historię odzyskania zamku z rąk Austriaków i wieloletni proces jego restauracji, w którą zaangażowano wybitnych malarzy, rzeźbiarzy, architektów i konserwatorów – ich wizje i projekty w części doczekały się realizacji na wzgórzu. Dzieje odbudowy przybliżają dzieła sztuki, detale architektoniczne, broń, pamiątki z epoki, wielkoformatowe wydruki zdjęć i dokumentów archiwalnych, a także atrakcyjne multimedia i programy interaktywne.
TRASY SEZONOWE (KWIECIEŃ-PAŹDZIERNIK)
Smocza Jama Osobliwość wawelskiego wzgórza to jaskinia w jego zachodnim zboczu (sprzed 12 mln lat), związana z legendą o smoku i założycielu Krakowa, księciu Kraku. Zwiedzanie Smoczej Jamy rozpoczyna się z terenu wzgórza opodal baszty Złodziejskiej. Długość pieczary wynosi 270 m, a dostępna trasa do zwiedzania 81 m. Wychodząc, na wiślanym bulwarze stajemy przed rzeźbą Smok Wawelski, dłuta Bronisława Chromego z r. 1972.
Baszta Sandomierska Jedna z dwóch wawelskich baszt obronnych. Wzniesiona ok. r. 1460, za panowania króla Kazimierza Jagiellończyka, dla wzmocnienia obrony rezydencji królewskiej od strony południowej, najbardziej narażonej na nieprzyjacielski atak. Pełniła także funkcje mieszkalne – zarówno jako kwatera straży, jak i więzienie dla osób o wyższym statusie społecznym. Z najwyższej kondygnacji można podziwiać zewnętrzny dziedziniec zamku, panoramę Krakowa i okolic.
Ogrody Królewskie Odtworzono je w wyniku wieloletnich badań i analiz, nawiązując do renesansowych założeń ogrodowych. Zastosowana roślinność, kompozycja nasadzeń oraz elementy architektury ogrodowej przywołują klimat epoki. Ogrody składają się z tarasów górnego i dolnego oraz niewielkich winnic.
Ogrody, Dziedzińce, Kościół św. Gereona Trasa plenerowa z przewodnikiem. Wycieczka umożliwia zwiedzającym poznanie wspaniałej architektury i odkrywanie zacisznych obszarów, wśród nich nasłonecznionych ogrodów królewskich po wschodniej stronie wzgórza. Trasa zaczyna się na wystawie „Wawel Zaginiony” i prowadzi kolejno przez tzw. dziedziniec Batorego, rezerwat archeologiczno-architektoniczny kościoła św. Gereona i kościoła św. Marii Egipcjanki, dziedziniec arkadowy, tzw. sień Tatarską, północne stoki wzgórza zamkowego oraz ogrody królewskie.