Wszystkie arrasy króla. Powroty 2021–1961–1921

– Serdecznie zapraszam wszystkich, którzy jeszcze nie mieli okazji zobaczyć naszej ekspozycji. To pierwsza, tak wielka w historii jagiellońskiej rezydencji wystawa arrasów Zygmunta Augusta – pokaz, który być może nie powtórzy się już nigdy, pokaz który zachwyca, pokaz który zadziwia i – gwarantuję – nie pozwala o sobie zapomnieć. Zwiedzający oglądają bowiem jedną z najcenniejszych kolekcji w Europie nie tylko w historycznych wnętrzach Reprezentacyjnych Komnat Królewskich, ale również w nowoczesnej – stworzonej specjalnie na potrzeby wystawy – aranżacji – zaprasza prof. Andrzej Betlej, Dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu.

18 maja, 15 czerwca, 13 lipca, 17 sierpnia, 14 września, 5 października

To wyjątkowa okazja, aby szczegółowo poznać kolekcję arrasów Zygmunta Augusta w towarzystwie kustoszy Zbiorów Tkanin Zamku Królewskiego na Wawelu. Podczas spotkania zostaną zaprezentowane najważniejsze tapiserie z kolekcji, ich dzieje, ikonografia i sposób wykonania.

26 maja, 23 czerwca, 21 lipca, 25 sierpnia, 22 września, 13 października

Podczas spotkania konserwatorzy opowiedzą o królewskiej kolekcji arrasów w zupełnie nowy sposób – to szansa na poznanie tajników konserwacji tkanin i opowieści o największych wyzwaniach, z jakimi mierzą się wawelscy specjaliści.

Na wiosnę wnętrza zamku wawelskiego rozkwitną kwiatami, które z dużą precyzją zostały przedstawione na królewskich arrasach. Przyjrzymy się bukietom misternie ułożonym w wazonach, a także roślinom w ich naturalnym środowisku, np. w lasach czy nad wodą. Bogactwo kształtów i kolorów kwiatów inspirowało również twórców tapiserii do tworzenia wzorów ornamentalnych, co widać m.in. na arrasowych bordiurach.

Oczekując na letnie wakacje i w trakcie ich trwania, dzięki królewskim arrasom odbędziemy podróże do egzotycznych krain i poznamy ich faunę oraz florę. Żeby nie ograniczać zanadto naszej wyobraźni, przyjrzymy się także zwierzętom fantastycznym zasiedlającym wawelskie arrasy i zwrócimy uwagę na symbolikę ukrytą w ich przedstawieniach.

W lecie, gdy pola pachną dojrzałym zbożem, a w lasach czuć zapach jagód i jeżyn, przyjrzymy się arrasom Zygmuntowskim pod kątem bogactwa i obfitości przedstawień plonów, które człowiek zawdzięcza przyrodzie. I choć nie poczujemy bezpośrednio zapachów lata, to różnorodność kształtów i kolorów na pewno będzie oddziaływać nie tylko na nasz wzrok, ale i na zmysł smaku.

Wraz z początkiem jesieni, gdy na polach dojrzewają warzywa, a w sadach owoce kuszą kolorem, kształtem i zapachem, przyjrzymy się arrasom Zygmuntowskim pod kątem bogactwa i obfitości przedstawień plonów, które człowiek zawdzięcza przyrodzie. Prezentowane na wawelskich tkaninach warzywa i owoce zdają się sycić nie tylko wzrok, ale i zmysł smaku, a może nawet pomogą poczuć zapachy jesieni.

Oglądając wawelskie arrasy krajobrazowe ze zwierzętami, można zapomnieć o obecności człowieka na ziemi i przenieść się na chwilę tam, gdzie włada przyroda. Czy jest tak naprawdę? Co widać w tle tych przedstawień, gdy przyjrzeć się im dokładniej? Człowiek i jego wytwory są w nich obecne, ale nie zaburzają piękna i harmonii świata naturalnego.

Tematy przedstawień arrasów figuralnych, zaczerpnięte z tekstów biblijnych, mogą trochę onieśmielać odbiorcę. Spróbujemy świeżo (i trochę nowocześnie) spojrzeć na sceny biblijne przedstawione w wawelskiej kolekcji tapiserii. Skupimy się przede wszystkim na ich wyjątkowej formie i popatrzymy na nią z niecodziennej perspektywy, nie zapominając jednocześnie o treści; a nad wszystkim unosić się będzie cień popkultury.

Uczestnicy spaceru zapoznają się z okresem „złotego wieku” na Wawelu i w Krakowie, z jego architekturą, rzeźbą, malarstwem oraz najważniejszymi twórcami.

Spotkanie zacznie się na Dziedzińcu Arkadowym Zamku Królewskiego na Wawelu. Na trasie Wawel–Rynek Główny zobaczymy m.in.: królewską rezydencję, kaplicę Zygmuntowską, pałace, kamienice mieszczaństwa krakowskiego i dostojników kościelnych. W kościele (*) oo. Franciszkanów obejrzymy m.in. portrety biskupów krakowskich wykonane przez znakomitego malarza doby renesansu Stanisława Samostrzelnika (autora iluminowanych modlitewników królowej Bony i Zygmunta I Starego). W kościołach (*) oo. Dominikanów i (*) Mariackim zobaczymy kaplice grobowe mieszczan krakowskich: Myszkowskich i Bonerów. Trasa zwiedzania zakończy się przy Sukiennicach w Rynku Głównym.

16 czerwca – Konserwacja arrasów Zygmunta Augusta Jerzy Holc
Konserwatorzy z Pracowni Konserwacji Tkanin Zamku Królewskiego na Wawelu nieustająco dbają, aby unikatowa kolekcja arrasów królewskich pozostawała w jak najlepszej kondycji. Podczas wykładu zostaną przedstawione sposoby konserwowania arrasów, stan ich zachowania, a także barwne opowieści zza kulis pracowni konserwatorskiej.

Podczas wykładu zostanie zaprezentowana kolekcja arrasów króla Zygmunta Augusta, sposób, w jaki je wykonano, grupy tematyczne tkanin oraz najważniejsze sceny.

wykłady – wydarzenie online, platforma Teams, maksymalna liczba uczestników: 40 osób

potrzebę tłumaczenia na polski język migowy prosimy dodatkowo zgłaszać drogą e-mailową

 

dr hab. Marek Janicki (Instytut Historii, Uniwersytet Warszawski)

Wykład będzie dotyczyć instytucji kancelarii królewskiej i jej roli, zarówno w zarządzaniu państwem, jak i w kształtowaniu stosunków zewnętrznych monarchii ostatnich Jagiellonów. Omówiony zostanie skład osobowy kancelarii i tryb jej funkcjonowania, a także model kariery duchownych i humanistów zatrudnianych w niej jako pisarze, sekretarze i posłowie. Szczególna uwaga poświęcona zostanie kancelarii jako środowisku najwybitniejszych humanistów monarchii polsko-litewskiej, którzy podejmując w swej twórczości problematykę historyczną, prawno-ustrojową czy też etyczną, czynnie i z uznaniem obcych uczestniczyli w dyskursie europejskiej res publica litteraria.

Jerzy Holc (Zamek Królewski na Wawelu)

Konserwatorzy z Pracowni Konserwacji Tkanin Zamku Królewskiego na Wawelu nieustająco dbają, aby unikatowa kolekcja arrasów królewskich pozostawała w jak najlepszej kondycji. Podczas wykładu zostaną przedstawione sposoby konserwowania arrasów, stan ich zachowania, a także barwne opowieści zza kulis pracowni konserwatorskiej.

dr hab. Marek Walczak, prof. UJ (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński

dr Magdalena Piwocka

Potrzeba wyjaśnienia nie tylko terminologii, ale techniki, jaką wykonywano arrasy, istnieje nie od dziś. Nie darmo w historycznych relacjach mylnie określano je jako tkaniny haftowane (zwłaszcza złotymi i srebrnymi nićmi).Jeszcze mniej znany jest proces tworzenia tych wielkich dzieł, opartych na kilku kolejnych projektach. Problemy te postaramy się omówić i pokazać na przykładach kilku znanych europejskich serii, dla których zachowała się – mniej lub bardziej kompletna – dokumentacja "warsztatowa".

Magdalena Ozga (Zamek Królewski na Wawelu)

Rewindykacja tapiserii, którą umożliwił traktat ryski, zawarty 18 marca 1921 roku zakończyła się w 1928 roku, kiedy ostatnie tkaniny trafiły na Wawel. Wojenna ewakuacja z Krakowa przez Rumunię, Francję i Anglię skończyła się w Kanadzie, skąd arrasy wróciły dopiero w 1961 roku. Te dwie daty – 1921 i 1961 wyznaczają ramy dramatycznego i obfitującego w wydarzenia okresu w dwudziestowiecznej historii niezwykłego kolekcji.

dr Maria Molenda

Na dworze ostatnich Jagiellonów ubiór pełnił niezwykle ważną rolę, służąc przede wszystkim wielowymiarowej prezentacji monarchy i jego rodziny, gdyż należałdo środków, które najlepiej oddawały ich wyjątkową pozycję. Kreacje tworzone dla władcy i jego bliskich szyto z ekskluzywnych tkanin sprowadzanych z najważniejszych centrów produkcji jedwabnych tekstyliów i dekorowano bogatymi pasmanteriami, haftami i klejnotami. Stroje te wykonywał sztab profesjonalnych międzynarodowych rzemieślników zorientowanych w aktualnych meandrach sztuki dworskiego ubioru. Decyzje Zygmunta Augusta odnośnie zasobu królewskiej garderoby wpisywały dwór ostatniego Jagiellona w europejskie standardy dworskiej mody. Zgodnie z duchem epoki monarcha ten zgromadził wspaniałą i różnorodną kolekcję ubiorów, w której znalazły się m.in. szaty włoskie, niemieckie i węgierskie. Odpowiednie wyczulenie na sprawy mody zawdzięczał zapewne swym rodzicom: królowi Zygmuntowi I i Bonie Sforzy. Monarchini ta zgromadziła imponujący prywatny majątek, którego istotną częścią były wspaniałe zbiory biżuterii, a suknie z jej ślubnej wyprawy olśniewały pięknem, stanowiąc zarazem swoisty przekaz kulturowy włoskiego renesansu. Kolejne królowe na polskim tronie – trzy słynne małżonki Zygmunta Augusta – ubierały się w bogate szaty, odzwierciedlające aktualne modowe trendy, a baczne przyjrzenie się decyzjom króla w zakresie ubiorów, pozwala wniknąć nie tylko w świat dworskiej etykiety i splendoru, ale także emocji i porywów serca.

dr Mateusz Grzęda (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński)

W roku 1565 flamandzki lekarz i humanista, Samuel Quiccheberg opracował koncepcję kolekcji idealnej, której projekt i urządzenie przedstawił w traktacie Inscriptiones; vel, tituli theatri amplissimi, powszechnie uznawanym za pierwszą rozprawę muzeologiczną nowożytnej Europy. Tytułowy teatr można rozumieć jako przestrzeń, w której zebrane być miały „rzeczy kunsztowne i cudowne, jak też rzadkie i skarby wszelkiego rodzaju i kosztowne urządzenia, rzeczy złożone i obrazy”. Cały zbiór miał służyć właścicielowi jako źródło wiedzy o świecie i jako taki obejmował rozległy zespół gabinetów, bibliotek, archiwów i warsztatów. Teatrum sapientie Quiccheberga, choć w swoim zamyśle niepozbawione ambicji filozoficznych, spełniało przede wszystkim zadania natury praktycznej – z jednej strony było swoistym laboratorium wiedzy i źródłem postępu, które pobudzało ciekawość władcy, z drugiej zaś stanowiło odzwierciedlenie jego statusu, znaczenia i charakteru. Przedstawiona przez Quiccheberga koncepcja, choć sama w sobie utopijna, nie jest bez związku z rzeczywistymi kolekcjami budowanymi w ciągu XVI wieku i jest wyrazem kształtującego się w tym okresie modelu zbieractwa określanymterminem„gabinet osobliwości” albo Kunst- i/lub Wunderkammer. Kolekcje tego typu mogły się od siebie znacznie różnić, z reguły jednak kierowane były podobnymi aspiracjami zmierzającymi w kierunku odtwarzania za pomocą różnorodnych przedmiotów – wytworów natury i sztuki – pomniejszonego obrazu wszechświata, tworzenia zamkniętego mikrokosmosu, który odpowiadałby makrokosmosowi. Zbiorem mającym cechy kunstkamery mógł się poszczycić także Zygmunt August. Pomimo że znakomita większość wyrobów zgromadzonych przez ostatniego Jagiellona została bezpowrotnie utracona, ze źródeł pisanych wyłania się dość jednoznaczny obraz kolekcji tworzonej w sposób staranny i przemyślany w oparciu o kryteria pokrewne tym, o których pisał Quiccheberg i według których swoje gabinety tworzyli w XVI wieku inni europejscy władcy. Przekazy, którymi dysponujemy – lakoniczne zapisy rachunkowe, inwentarze i co najwyżej kilkuzdaniowe opisy – nie pozwalają odtwarzać wyglądu królewskiego gabinetu, w takim stopniu w jakim jest to możliwe w przypadku takich sławnych gabinetów jak kunstkamera arcyksięcia Ferdynanda II Habsburga na zamku w Ambras lub Albrechta V Wittelsbacha w rezydencji monachijskiej. Można jednak na ich podstawie sformułować kilka ogólnychwniosków na temat charakteru zbiorów Zygmunta Augusta, wskazać cechy łączące je z innymi gabinetami osobliwości i elementy je wyróżniające. Celem wykładu będzie przeanalizowanie informacji o dziełach sztuki i artefaktach należących do polskiego króla w kontekście kształtującej się w XVI wieku kultury kolekcjonerstwa i rozważenie artystycznych preferencji tego władcy, kryteriów jakimi się kierował jako zbieracz oraz wzorców, które ukształtowały jego gust i oczekiwania wobec sztuki.

dr hab. Marek Ferenc (Instytut Historii, Uniwersytet Jagielloński)

Dwór królewski Zygmunta Augusta to problem niezwykle złożony i wielowątkowy. Można zajmować się nim w kategoriach politycznych, organizacyjnych, społecznych, obyczajowych, kulturalnych i wielu innych. Nie będziemy utaj rozstrzygać wszystkich zagadnień związanych z działalnością polskiego dworu królewskiego ostatniego Jagiellona. Będziemy jedynie w sposób fragmentaryczny i wybiórczy, w formie krótkich uwag, przedstawić niektóre kwestie związane z funkcjonowaniem najbliższego otoczenia Zygmunta Augusta, mamy nadzieję, że uda się w ten sposób nieco przybliżyć tę problematykę. Rzeczą znamienną jest, że w odróżnieniu od czasów panowania Zygmunta I Starego w okresie rządów jego syna wyraźnie zmniejszyła się rola Wawelu. Główną siedzibą monarchy pozostawał on do 1553 roku. Potem Zygmunt August w pewnym stopniu powróciłdo średniowiecznego modelu króla podróżującego. Najchętniej przebywał w Wielkim Księstwie Litewskim, a szczególnie upodobał sobie Podlasie (w 1569 roku inkorporowane do Polski). Częste przemieszczanie się dworu monarszego nie sprzyjało jego pracy i nie wzmacniało znaczenia, czemu w dużym stopniu sprzyjały cechy charakteru samego króla. Bez wątpienia nastąpił pewien regres życia dworskiego, zwłaszcza jeśli porównamy je z czasami Zygmunta Starego i Bony Sforzy. Z drugiej strony otoczenie ostatniego Jagiellona stało się wzorem dla jego następców i punktem odniesienia dla dworów elekcyjnych władców Rzeczpospolitej.

dr hab. Marek Janicki (Instytut Historii, Uniwersytet Warszawski)

Wykład będzie omówieniem miejsca Polski i Litwy w Europie XVI wieku– głównych kierunków i problemów dyplomacji jagiellońskiej. Przedstawione zostaną sylwetki wybranych dyplomatów czasów Zygmunta I i Zygmunta II Augusta. Osobna uwaga poświęcona zostanie świadectwom pozostawionym przez szesnastowiecznych dyplomatów polskich i obcych. Zilustrowane zostanie znaczenie korespondencji dyplomatycznej, a także raportów, takich jak "relacje końcowe" nuncjuszy apostolskich, które zawierają nie tylko cenne opinie o Polsce i Litwie, ale również istotne szczegóły do scharakteryzowania Zygmunta Augusta i jego aktywności kolekcjonerskiej.

Data naszych zajęć – pierwszy dzień astronomicznej wiosny i przeddzień tej kalendarzowej – jest idealną chwilą do rozmowy o naturze. A jeśli zastanawia Was tajemniczy tytuł naszego spotkania, niech wskazówką będzie – po prostu – kolor zielony.

Zajęcia z warsztatem plastycznym.

Arrasy... tkane obrazy służące do dekorowania wnętrz. Co świadczy o tym, że kolekcja tkanin polskiego króla Zygmunta Augusta prezentuje najwyższe walory techniczne i artystyczne? Poznajmy proces ich powstawania oraz artystów

i rzemieślników zaangażowanych w to przedsięwzięcie. Zajęcia z warsztatem plastycznym.

Pierwsze skojarzenie ze słowem „groteska” to zazwyczaj terminy typu komedia, żart, parodia… Jednak w historii sztuki wyraz ten ma zupełnie inne znaczenie, a mówi o nim tytuł naszych zajęć. Na spotkaniu odnajdziemy groteski na arrasach króla Zygmunta Augusta, dowiemy się w jaki sposób wyglądały inne ornamenty, dlaczego artyści tworzyli wzorniki ornamentów oraz czy ornament może nam wyznaczyć datę powstania dzieła sztuki.

Zajęcia z warsztatem plastycznym.

Podczas zajęć dowiemy się, które z roślin przedstawionych na arrasach były popularne w czasach panowania Zygmunta Augusta, czy różniły się od tych, które znamy dziś, jakie z nich uprawiano w królewskim ogrodzie, a także jak zaprojektowano jego wystrój. Zajęcia zakończy warsztat z wykorzystaniem ilustracji roślin z polskiego herbarza.

Zajęcia z warsztatem.

Zapraszamy na zajęcia, na których przeniesiemy się do niesamowitego świata zwierząt pokazanego na wawelskich arrasach. Zobaczymy jakie gatunki zwierząt zostały przedstawione na arrasach i dowiemy się czy wszystkie naprawdę istniały. Zastanowimy się wspólnie skąd ludzie w dawnych czasach czerpali wiedzę o przyrodzie i czy królowie mieli zwierzęta na swoim dworze.

Zajęcia z warsztatem plastycznym.
Prowadzący: Agnieszka Pytel, Klaudia Sułkowska-Palus

W trakcie zajęć poznacie przedstawione na arrasach rośliny i zwierzęta. Dowiecie się, które z nich pochodziły z dalekich krain i jakie historie o nich opowiadano. Nauczycie się rozpoznawać zwierzęta fantastyczne, czyli takie, które artyści stworzyli posługując się własną wyobraźnią. Zajęcia zakończy warsztat plastyczny w trakcie którego sami stworzycie takie zwierzęta.
Prowadzący: Anna Chachulska, Agnieszka Pytel

Nicią podpisani

O wykonaniu dzieła malarskiego bardzo często dowiadujemy się dzięki pozostawionemu przez artystę podpisowi – sygnaturze, która mogła zawierać jego imię, nazwisko, inicjał, datę powstania dzieła. Jednak, czy podpis można było zostawić na dziełach wykonanych inną techniką, np. na arrasach? Rozszyfrujmy wspólnie ukryte na królewskich tkaninach litery i stwórzmy swój własny, niepowtarzalny znak.

Zajęcia z warsztatem plastycznym
Prowadzący: Magdalena Gacek, Agnieszka Pytel

Król Zygmunt II August sprowadził włoskich ogrodników, aby ogrodom w jego rezydencjach nadali reprezentacyjny wygląd. Podczas zajęć poznamy modne rośliny z królewskiego ogrodu. Dowiemy się, które z nich uznawano za jedyne owoce godne królewskich ust. Na zakończenie spotkania spróbujemy stworzyć zielnik na wzór renesansowego herbarza.
Prowadzący: Patrycja Mizera, nadzór merytoryczny: Bożena Litewka, Robert Adamczak

Było ich około 160, a teraz jest ich 138… co się z nimi stało; jak wyglądały; może nadal gdzieś są i czekają na odkrycie? Zapraszamy na zajęcia pełne pytań i zagadek, w trakcie których podążymy tropem arrasów króla Zygmunta Augusta, a dzięki własnej wyobraźni spróbujemy odtworzyć wygląd jednego z tych zaginionych.

Zajęcia z grą terenową.
Prowadzący: Magdalena Gacek, Klaudia Sułkowska-Palus

W dziejach sztuki kolekcja arrasów Zygmunta Augusta uważana jest za najliczniejsze i najdroższe zamówienie wykonane dla jednej rezydencji. W trakcie trwania zajęć poznamy proces powstawania tkaniny, sposób oznaczania warsztatu tkackiego oraz rodzaje i praktyczne zastosowanie arrasów. Na podstawie badań historycznych przeliczymy obecną wartość tej wyjątkowej kolekcji.
Prowadzący: studenci Instytutu Historii UJ, nadzór merytoryczny: Bożena Litewka, Robert Adamczak

Kompozycja florystyczna wiąże się ze sposobem układania bukietów kwiatów. Podczas zajęć wybierzemy jedną z dwóch technik kompozycyjnych i z poznanych gatunków kwiatów dostępnych w wawelskich ogrodach ułożymy nasze własne, wyjątkowe bukiety.

Prowadzący: Patrycja Mizera, nadzór merytoryczny: Bożena Litewka, Robert Adamczak

LEKCJE MUZEALNE

Klasy I–III: Rośliny i zwierzęta na arrasach, Wszystkie arrasy króla Zygmunta Augusta

Klasy IV–VIII: Wątki biblijne na arrasach króla Zygmunta Augusta (IV-VI), Dzieje wawelskich arrasów

Szkoły ponadpodstawowe: Dzieje wawelskich arrasów

12 czerwca – gra terenowa – Okupanci, patrioci i losy wawelskich skarbów 

17 czerwca – WYKŁAD – Zwierzęta nazwane 

prof. dr hab. Jerzy Bralczyk 

18 czerwca – WYKŁAD – Historia gry w palanta

Prowadzenie: dziennikarz sportowy Norbert Tkacz oraz prezes Polskiego Stowarzyszenia Palantowego Łukasz Szymborski.

19 czerwca MECZ W PALANTA

Pierwsza od czasów króla Zygmunta Augusta rozgrywka w palanta na Wawelu. Zawodnicy w strojach z epoki, uwijać się będą na zaaranżowanym boisku i walczyć o względy obecnego na meczu monarchy i całego dworu.

16 lipca – Uczta. Kulinarna rekonstrukcja wesela Zygmunta Augusta i Katarzyny Habsburżanki

24 lipca – Dwór z aksamitu i pereł - Pokaz mody renesansowej

1 września – ogłoszenie konkursu "Werdiurowe opowiastki"